FITONCYDY – ROŚLINNE ANTYBIOTYKI

Fitoncydy są to związki produkowane przez rośliny wyższe tj. mszaki, paprotniki, nagonasienne, okrytonasienne o działaniu antybakteryjnym, pierwotniakobójczym i grzybobójczym. Fitoncydy (gr. fiton – roślina; cyd – sylaba oznaczająca właściwości bójcze) są odpowiednikiem antybiotyków wytwarzanych przez bakterie, grzyby i porosty. Substancje te mogą być wydzielane przez kwiaty, liście oraz korę.
DZIAŁANIE:

* Silnie bakteriobójcze i bakteriostatyczne
* Grzybobójcze i fungistatyczne
* Pierwotniakobójcze
* Hamujące rozwój wirusów lub uszkadzające ich strukturę
* Rozkurczowe, żółciopędne i żółciotwórcze
* Pobudzające krążenie krwi i wydzielanie soków trawiennych
* Wzmagające apetyt i przenikanie składników pokarmowych z jelit do krwi
* Obniżające stężenia cholesterolu i glukozy we krwi
* Hamujące agregację krwinek, co zapobiega zakrzepicy i przeciwdziała miażdżycy
* Zabijające prątki gruźlicy (w ciągu 3-5 min, czyli szybciej niż kwas karbolowy – fenol)

ROŚLINY BOGATE W FITONCYDY:

• Spośród drzew największe ilości fitoncydów wydzielane są przez gatunki iglaste:
  • Przede wszystkim jałowce (Juniperus) - szyszkojagody mają działanie dezynfekujące
  • sosny (Pinus) - właściwości wykrztuśne, moczopędne, dezynfekujące, żółciopędne, roz­kurczowe, przeciwbiegunkowe, bakteriobójcze.
  • świerki (Picea) - wywar i syrop świerkowy stosuje się w nieżytach górnych dróg oddechowych i w astmie.
  • jodły (Abies) - na dolegliwości trawienne na tle nerwowym
  • żywotniki (Thuja) - działanie przeciwwirusowe oraz immunostymulujące
• Natomiast wśród drzew i krzewów liściastych wyróżniają się:
  • Czeremcha (Padus) - wodny wyciąg z kwiatów i z kory działa silnie wykrztuśnie, uspokajająco, odkażająco, moczopędnie, przeciwgorączkowo, przeciwobrzękowo, przeciwreumatycznie, przeciwzapalnie, reguluje przemianę materii. Wywierają silny wpływ przeciwtrądzikowy.
  • Jarzębina (Sorbus) - działanie przeciwzapalne na błony śluzowe żołądka i jelit oraz łagodzą podrażnienia wątroby
  • Buk (Fagus) – ogólne wzmocnienie organizmu
  • Porzeczka czarna (Ribes nigrum) – regulacja pracy jelit, wzmaga apetyt
  • Jaśminowiec (Philadelphus) – stosowany w chorobach ginekologicznych
• Rośliny zielne i warzywne:
  • Cebula i czosnek – działanie bakteriobójcze
  • Papryka, pomidor i psianka – działają dobrze na układ kostny i moczowy
  • Piołun - pobudza funkcje wydzielnicze przewodu pokarmowego, zwiększa apetyt, działa żółciopędnie i odkażająco oraz jest środkiem przeciwrobaczym
  • Szałwia - antyseptycznie, ściągająco, przeciwzapalne
  • Kolendra – działa rozkurczowo, wzmaga apetyt
  • Tymianek – działanie bakteriobójcze
  • Macierzanka - działanie bakteriobójcze, zwłaszcza przeciw paciorkowcom

WARTO WIEDZIEĆ, ŻE:

• Największe osiągnięcia nad badaniem fitoncydów miał rosyjski badacz B. P. Tokin, który wprowadził termin i ich definicję
• Fitoncydy mają potężny wpływ na skład mikroflory w atmosferze i glebie. Przykładowo 1 ha jałowca wydziela w ciągu doby 3 kg lotnych fitoncydów, które są w stanie wyjałowić obszar dużego miasta!!!
• Wiele ziół i przypraw stosowanych w gastronomii zawiera znaczne ilości fitoncydów, które hamują rozwój bakterii saprofitycznych i patogennych np. gronkowca, w ten sposób poprawiając jakość higieniczną dań i potraw.
• Fitoncydy z cebuli i czosnku znalazły zastosowanie w leczeniu ropiejących ran, bliznowców i blizn, a także infekcji pochwy, odbytu i jelit
• Związki te są stosowane, jako środki konserwujące produkty spożywcze

Literatura:
http://luskiewnik.strefa.pl/stymulatory/preview/pages/p7.htm
http://portalwiedzy.onet.pl/12,,,,fitoncydy,haslo.html
http://www.uzytkowanielasu.zafriko.pl/kat/wlasciwosci_lecznicz

FITOREMEDIACJA - WYKORZYSTYWANIE ROŚLIN DO OCZYSZCZANIA POWIETRZA W MIASTACH

W 2007 roku po raz pierwszy odsetek ludzi żyjących w miastach przewyższył odsetek ludności wiejskiej. Głównym powodem migracji w stronę miast jest poszukiwanie wyższego standardu życia, rozumianego, jako lepszy dostęp do opieki medycznej, szkolnictwa czy miejsc zatrudnienia.

• Pyły – przeróżne drobne cząsteczki np.: ziarenka piasku, kawałeczki startych opon lub zarodniki i strzępki grzybów, bakterii oraz wirusów. Mają działanie rakotwórcze i alergenne, a także powodują wiele chorób dróg oddechowych
• Tlenki azotu – związki tlenu z azotem. Są ubocznymi produktami procesu spalania i możemy je winić za kwaśne deszcze oraz tworzenie niebezpiecznego dla wszystkich organizmów ozonu.
• Ozon – bardzo jadowity, trujący gaz, który powoduje powstawanie smogu w miastach.
• Lotne substancje organiczne – łatwo ulatniające się związki węglowodorowe, uwalniane podczas spalania produktów ropy naftowej np. benzyny, farby, rozpuszczalników, środków czyszczących, zmywaczy do paznokci
• Dwutlenek węgla – sam w sobie nieszkodliwy dla ludzi i zwierząt gaz, ale odpowiada za tzw. „efekt cieplarniany”, czyli ocieplanie się atmosfery ziemskiej. Powstaje podczas spalania produktów naftowych.

• Przywracanie terenów poprzemysłowych do stanu, którym mogą być ponownie zagospodarowane, jako tereny rekreacyjne, handlowe i nawet mieszkalne.
• Oczyszczanie terenów przy trasach komunikacyjnych takich jak autostrady czy trakcje kolejowe. Środki transportu są głównym źródłem toksyn.
• „Zielona wątroba” terenów miejskich

DOBÓR GATUNKÓW:

• Pochłanianie pyłów:

Drzewa iglaste są wydajniejsze od liściastych. W obrębie drzew liściastych poleca się gatunki zimozielone i te o dużej objętości i powierzchni liści.

Gatunki:

• Pochłanianie tlenków azotów i ozonu

Drzewa liściaste ze względu na strukturę liści (preferowane gładkie, płaskie liście) są wydajniejsze od drzew iglastych.

Przykładowe gatunki:

• Pochłanianie dwutlenku węgla

Tylko gatunki drzewiaste (drzewa i krzewy) są zdolne do odkładania CO₂.

• Las liściasty o powierzchni ok. 7 ha przechwytuje prawie 250 kg pyłów, czyli 36,4 kg na ha, a drzewa o idealnych warunkach nawet 300 kg/ha.
• Dział fitoremediacji zwany fitoekstrakcją (rośliny pobierają metale ciężkie z gleby za pomocą korzeni) ma największe znaczenie przy oczyszczaniu terenów poprzemysłowych. Metoda odnosi sukcesy, gdyż rośliny same znajdują i wydobywają je z gleby – gleba zostaje w stanie nienaruszonym, a poniesione koszty są niewielkie.
• Fitoremediacja staje się coraz bardziej popularna o czy świadczy na przykład decyzja burmistrza Nowego Jorku o posadzeniu dodatkowego 1 mln drzew, tak aby na 1 drzewo przypadało 4 mieszkańców miasta
• Pyły zawieszone zostały uznane za najgroźniejsze zanieczyszczenia powietrza – są sprawcą 34800 zgonów obywateli UE, a na terenach o największym stężeniu życie mieszkańców skraca się nawet o 2 lata!

DRZEWA POTRAFIĄ ZARABIAĆ NA SIEBIE!!!

Drzewa w mieście dostarczają mieszkańcom walorów estetycznych: zachwycają soczystą zielenią liści oraz kolorytem i zapachem kwiatów, ożywiają krajobraz, przyciągają ptaki i inne zwierzęta. Oprócz tego, zadrzewianie miast przynosi realne korzyści finansowe. Badania z ostatnich lat podają konkretne kwoty pieniężne, które „zarabiają” drzewa.

CO „ZYSKUJEMY” OD DRZEW?

Korzyści klimatyczne

• Obniżenie temperatury przez ocienianie i ewapo-transpirację (wyparowywanie wody przez liście).
  Z badań przeprowadzony w letnie dni, gdy temp. powietrza wynosiła 32° C, powierzchnia asfaltowa w tym czasie nagrzana była do 52° C, betonowa do 43° C, a trawnika do 35° C, zaś pod koronami drzew zanotowano tylko 28° C!
• Ograniczenie powstawania „wysp ciepła”, które w globalnej skali przeciwdziała ocieplaniu się atmosfery.
  Miejskie „wyspy ciepła”, obszary o podwyższonej temperaturze powietrza, powstają poprzez pochłanianie gorąca nagrzanych jezdni, chodników i budynków, redukcję roślinności, zwłaszcza drzew oraz z powodu zmian hydrologicznych. Wzrost temperatury powietrza prowadzi do wzrostu zanieczyszczeń, a w następstwie do chorób mieszkańców, zwłaszcza dzieci i osób starszych. Dodatkowa rosną koszty energii, która jest zużywana na ochładzanie pomieszczeń. Sadzenie drzew w mieście zmniejsza zasięg wysp ciepła. Koronny dowodem na to jest przykład Atlanty, jednego z najprężniej rozwijającego się miast USA. Od 1960 r. Atlanta podwoiła długość swoich ulic, a na potrzeby terenów budowlanych wycięto 65% lasów i powierzchni zadrzewionych, ale stała się znacznie gorętszym miastem o dużym zanieczyszczeniu powietrza. Kosztowna akcja posadzenia 5 tys. dużych drzew i 60 tys. młodszych z jednoczesną ochroną już istniejących zadrzewień, zmniejszyło zasięg wysp ciepła o 1/3!

Oczyszczanie powietrza (patrz również dział FITOREMEDIACJA)

• Redukcja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych, w tym metali ciężkich. Chroni Nas to przed astmą, chorobami układu oddechowego i serca.
• Pochłanianie dwutlenku węgla
• Drzewa uwalniają substancje lotne o właściwościach bakteriobójczych, podprawiających oddychanie i krążenie, łagodzących napięcie

• Zmniejszone ryzyko powodzi. Ograniczenie spływu wód gruntowych przez przechwytywanie wody w czasie opadów przez liście. Część wody wyparowuje, a część skapuje z liści i gałęzi lub spływa po pniu.
• Filtrowanie wód podziemnych. Polepszenie jakości wód dzięki oczyszczeniu ich z metali ciężkich i innych szkodliwych składników.

• Łagodzenie uciążliwości hałasu w warunkach miejskich. Przy pasach roślinności o szerokości 70-100 metrów odczucie hałasu jest redukowane nawet o połowę. Bariery roślinne o mniejszej szerokości (2-10 m) obniżają hałas nieznacznie, ale łagodzą dźwięki i zmniejszają jego dokuczliwość.

• Mieszkańcy miast potrzebują obecności zieleni w otoczeniu i bliskiego kontaktu. Zielone otoczenie poprawia nastrój, sprzyja relaksowi, zwiększa poczucie wartości, poprawia koncentrację i więzy międzyludzkie, przyśpiesza powrót do zdrowia.
• Zmniejszenie przestępczości o 38-55%. W zadbanych i dobrze wyglądających miejscach mniej jest aktów wandalizmu.
• Przyczyniają się do rozwoju wspólnot i społeczności lokalnych

• Efekt chłodzący dużego drzewa jest równoważny wydajności 5 klimatyzatorów pracujących 20 h/dobę
• Odpowiednio posadzone i pielęgnowane drzewa wokół domu pełnią rolę osłony przeciwwietrznej, co zmniejsza koszty ogrzewania o 10-12%
• Chronią nawierzchnie dróg, przedłużając ich trwałość - korony drzew zacieniając powierzchnię chronią asfalt przed przegrzaniem i wydłużają ich trwałość z 7-10 lat do 20 –25 lat.
• Przeprowadzone symulacje komputerowe wykazały, że posadzenie 1000 mln drzew w miastach USA zmniejszyłyby roczne zapotrzebowanie energii o 30 bilionów kWh, przynosząc oszczędności ok. 2 miliardów dolarów, a posadzenie 50 milionów drzew ozdobnych w miastach w Kalifornii jest równe budowie 7 nowych zakładów energetycznych o mocy 100 megawatów.
• W dużych miastach drzewa usuwają do 5575 ton zanieczyszczeń rocznie, co oszczędza 10 mln dolarów wydanych na urządzenia technologiczne do oczyszczania powietrza.
• Ograniczenie spływu wody deszczowej zmniejsza koszty instalacji systemu kanalizacyjnego. Obecność ok. 500 tyś. drzew przynosi oszczędności rzędu 600 tys. dolarów
• Wartość zadrzewionych działek jest wyższa i są one bardziej atrakcyjne dla kupujących. Według badań amerykańskich, wartość działki zadrzewionej wzrasta od 5 do 30% (wg innych badań 8-27%) w stosunku do niezadrzewionej. Jedno duże drzewo podnosi wartość działki o 1%. W badaniach niemieckich wykazano, że zadbany park lub ogród publiczny pozytywnie wpływa na wartość gruntów znajdujących się w promieniu aż 1500 metrów (wzrost wartości do 10%). W sąsiedztwie do 500 metrów wzrost wartości dochodzi aż do 20% wartości nieruchomości.

ROŚLNY OKRYWOWE - ALTERNATYWNY TRAWNIK

KORZYŚCI STOSOWANIA ROŚLIN OKRYWOWYCH W MIEŚCIE

• Bardziej wartościowe od trawników:
  • Odporniejsze na niekorzystne warunki siedliskowe, okresową suszę i zanieczyszczenia.
  • Znacznie atrakcyjniejsze – zmienność w ciągu roku, bogactwo pokrojów, barwy faktury.
  • Odporniejsze na zniszczenie przez ludzi (bariera psychiczna przed niszczeniem roślin większa niż trawników).
  • Wraz z upływem czasu wymagają znacznie mniej pielęgnacji niż trawniki, przez co ograniczają nakłady na utrzymanie zieleni (chociaż koszt założenia wyższy od kosztu założenia trawnika).
• Duże znaczenie ekologiczne
  
  • Siedlisko dla mikrofauny.
  • Działanie fitosanitarne - oczyszczające powietrze z zanieczyszczeń.
• Ograniczają erozje gleby na skarpach
• Hamują degradację gleb miejskich poprzez ułatwienie napowietrzania i zwiększanie retencji wodnej (dzięki systemowi korzeniowemu)

DOBÓR GATUNKÓW ROŚLIN OKRYWOWYCH

• Miejsca cieniste (pod drzewami)
  • konwalia majowa (Convallaria majalis)
  • gajowiec żółty (Lamiastrum)
  • pragnia syberyjska (Waldsteinia ternata)
  • trzmielina Fotrune’a (Euonymus fortunei) odm. ‘Coloratus’
  • bluszcz pospolity (Hedera helix)
  • runianka japońska (Pachysandra terminalis) odm. ‘Green Carpet’
  • barwinek pospolity (Vinca minor)
•  Miejsca półcieniste (na skraju drzew lub pod luźno rosnącymi drzewami)
  • bodziszek korzeniasty (Geranium macchorrizum)
  • epimedium czerwone (Epimedium rubrum)
  • tawułki (Astilbe arendsii, Astilbe chinensis)
  • pierwiosnki (Primula)
  • paprocie
  • funkia ogrodowa (Hosta hybrida)
  • tojeść rozesłana (Lysimachia nummularia)
  • dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans) odm. ‘Atropurpurea’
  • rdest pokrewny (Polygonum affine)
  • żywokost wielkokwiatowy (Symphytum grandiflorum)
  • pragnia syberyjska (Waldsteinia ternata)
  • turzyce (Carex)
  • tawuły (Spiraea betuifolia, Spiraea japonica)
  • tawulec pogięty ‘Crispa’ (Stephanandra incisa ‘Crispa’)
  • śnieguliczka Chenaulta (Symphoricarpos x chenaultii) ‘Hancock’

• Obszar nasłoneczniony
  • rozchodnik okazały (Sedum spectabile)
  • lawenda (Lavandula)
  • nawrot czerwonobłękitny (Buglossoides purpurocaerulea)
  • pięciorniki (Potentilla fruticosa)
  • niskie gatunki jałowców (np. J. horizontalis, J. sabina ‘Tamariscifolia’)
  • karłowe odmiany kosodrzewiny (P. mugo ‘Mops’, ssp. pumilio)
  • irgi (np. Cotoneaster ‘Coral Beauty’, ‘Skogholm’)
  • tawulec pogięty ‘Crispa’ (Stephanandra incisa ‘Crispa’)
  • tawuły japońskie (Spiraea japonica ‘Little Princess’, ‘Golden Princess’, ‘Goldmound’)
  • rdest pokrewny (Polygonum affine)
  • przywrotnik miękki (Alchemilla mollis)
  • róże okrywowe (różowa ‘The Fairy’, czerwona ‘Chimo’)

• Dobrze dopasować gatunek do istniejących warunków siedliskowych.
• Dopasować wysokość roślin okrywowych do powierzchni obsadzanej → na mniejszych obszarach sadzimy niższe rośliny,  a na większych wyższe.
• Rozstawę dobierać do siły wzrostu roślin i warunków siedliskowych.
• Na większych obszarach lepiej sprawdzają się kompozycję wielogatunkowe.

• Pod drzewami sadzić rośliny płytko korzeniące się.
• Dobrze przygotować teren i wykonać obsadzenia → odchwaścić  podłoże, ściółkować po posadzeniu, w pierwszym okresie (2-3 lata) regularnie stosować zabiegi pielęgnacyjne – odchwaszczanie, nawożenie.
•  Nawadniać.

• Rośliny okrywowe sadzone pod wyższymi roślinami pomagają przykryć glebę i przeciwdziałają jej wydmuchiwaniu, wypłukiwaniu przez wodę, przesychaniu oraz hamują wzrost chwastów.
• W wielu sytuacjach, gdzie poleca się stosowanie roślin okrywowych trawnik nie jest w ogóle w stanie rosnąć zadowalająco lub jego pielęgnacja jest trudna i kosztowna .
• Z zabiegów pielęgnacyjnych najważniejsze jest podlewanie.

BYĆ PRACOWITYM JAK PSZCZOŁA

WARTOŚĆ PSZCZELEJ PRACY

• Większość gatunków roślin uprawnych, aby dobrze plonować potrzebuje owadów zapylających – dla 48% to pszczoły są najważniejszymi zapylaczami.
• Aby powstały 82 artykuły spożywcze stanowiące największe zasoby żywności na świecie, w 77% potrzebne jest zapylanie roślin przez pszczoły.
• 1/3 produktów spożywanych przez człowieka zależy w sposób bezpośredni lub pośredni od zapylenia przez owady.
• Amerykańscy badacze wyceniają wartość zapylania przez pszczoły miodne na 1,6 – 5, 7 mld dolarów, a brytyjscy badacze oceniają, że roczna praca owadów zapylających rośliny warta jest 430 mln funtów.
• Pszczoły dostarczają miodu, wosku i innych produktów pszczelich, jednak korzyści płynące z zapylania przez nie roślin są 60 do 100-krotnie większe.
• Pszczoły są również wykorzystywane do monitorowania stanu środowiska przyrody – są bardzo czułym wskaźnikiem zanieczyszczenia powietrza.
• Zasięg lotu pszczół przy dobrych warunkach atmosferycznych wynosi 2-3, a czasem nawet 5 km.
• Zapylanie przez pszczoły roślin przynosi również korzyści ekologiczne:
  • zapewnia równowagę pomiędzy gatunkami roślin rodzimymi i nowo wprowadzonymi do ekosystemu,
  • kontroluje erozję gruntów,
  • upiększa środowisko życia człowieka, a w dodatku przynosi mu dochody,
  • zapylając rodzime gatunki zapewnia pożywienie dzikim zwierzętom.

ROŚLINY MIODODAJNE

• Rośliny miododajne dostarczają owadom pokarmu białkowego (pyłek kwiatowy) i  pokarmu energetycznego (nektar).
• Zagrożeniem dla pszczół są monokultury, gdyż nie mogą one żywić się tylko jednym gatunkiem roślin np. rzepakiem, tym bardziej, że jego czas kwitnienia jest bardzo ograniczony. Powinniśmy sadzić różne rośliny miododajne zapewniające możliwość zbierania nektaru przez cały okres letni.
• Wśród roślin miododajnych możemy wyróżnić: kwiaty jednoroczne, byliny wieloletnie, krzewy oraz drzewa.
• Okres kwitnienia rozpoczyna się w trzeciej dekadzie marca i trwa do końca września.
• Pszczoły rozpoczynają zbieranie pyłku i nektaru w dni słoneczne, kiedy temperatura powietrza przekracza 12 °C.
• Pierwszym cennym pożytkiem pojawiającym się w marcu jest śnieguliczka przebiśnieg, a każdego miesiąca pojawiają się nowe pożytki nektaru i pyłku.
• Wartość użytkowa roślin miododajnych jest spotęgowana, jeśli człowiek czerpie z nich dodatkowe korzyści. Dotyczy to drzew owocowych i uprawnych np.: jabłoni, wiśni, koniczyny białej, rzepaku czy gryki. Ale bywają i takie, których wartość użytkowa polega tylko na ich dużej wydajności miodowej, np. facelia (300-400 kg/ha).

PRZYKŁADY ROŚLIN MIODODAJNYCH I ICH PRODUCENCI

• głóg dwuszyjkowy  (Crataegus laevigata), głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna)
• czeremcha zwyczajna (Prunus padus)
• kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum)
• klon (Acer)
• lipa drobnolistna (Tilia cordata), lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos)
• robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia)
• śliwa (Prunus)
• wierzba (Salix)

• berberys (Berberis)
• kruszyna pospolita (Rhamnus frangula)
• ligustr pospolity (Ligustrum vulgare)
• malina właściwa (Rubus idaeus)
• róża (Rosa)

• brodawnik jesienny (Leontodon autumnalis)
• chaber bławatek (Centaurea cyanus), chaber driakiewnik (Centaurea scabiosa), chaber górski (Centaurea montana), chaber łąkowy (Centaurea jacea), chaber nadreński (Centaurea rhenana)
• dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans)
• dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum)
• facelia błękitna (Phacelia tanacetifolia)
• gajowiec żółty (Lamium galeobdolon)
• gorczyca biała (Sinapis alba), gorczyca czarna (Sinapis nigra)
• gryka zwyczajna (Fagopyrum esculentum)
• jasnota biała (Lamium album), jasnota purpurowa (Lamium purpureum)
• kocimiętka właściwa (Nepeta cataria)
• komonica (Lotus corniculatus)
• koniczyna (Trifolium)
• lnica pospolita (Linaria vulgaris)
• lucerna (Medicago)
• łubin żółty  (Lupinus luteus)
• macierzanka piaskowa (Thymus serpyllum), macierzanka zwyczajna (Thymus pulegioides)
• melisa lekarska (Melissa officinalis)
• miodunka (Pulmonaria)
• mniszek (Taraxacum officinale)
• nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis), nawłoć pospolita (Solidago virgaurea), nawłoć późna (Solidago gigantea)
• nostrzyk biały (Melilotus albus), nostrzyk żółty (Melilotus officinalis)
• ogórecznik lekarski (Borago officinalis)
• orlik (Aquilegia)
• oset zwisły (Carduus nutans)
• pierwiosnek (Primula)
• przegorzan kulisty (Echinops sphaerocephalus)
• pysznogłówka purpurowa (Monarda purpurea)
• rezeda żółta (Reseda lutea), rezeda żółtawa (Reseda luteola)
• rzepak (Brassica napus)
• szałwia lekarska (Salvia officinalis)
• ślaz zaniedbany (Malva naglecta)
• tojad (Aconitum)
• żywokost lekarski (Symphytum officinale)

• wiciokrzew (Lonicera)

KORZYŚCI PŁYNĄCE Z ZASTOSOWANIA DRZEW PRZY DROGACH

1. przyrodnicze, zdrowotne i ekologiczne:

* odgrywają podstawową rolę w kształtowaniu jakości i stanu środowiska miejskiego;

* poprawa mikroklimatu, regulacja zawartości tlenu i dwutlenku węgla w atmosferze, zmniejszenie stopnia zanieczyszczenia powietrza;

* zmniejszenie procesów erozyjnych;

* regulacja odpływ wód opadowych, ułatwienie powolnej infiltracji wody deszczowej do gruntu (mniejsza presja na kanalizację burzową, ochrona przed powodzią), poprawa jakości i zasobów wód gruntowych;

* pochłanianie promieniowania słonecznego, redukcja wahań temperatury powietrza i łagodzenie prędkości wiatru ;

* środowisko życia zwierząt.

2. znaczenie techniczne:

• tłumienie hałasu - w głównych arteriach komunikacyjnych poziom hałasu sięga 70-90 dB, drzewa i krzewy sadzone w pasach o szerokości 7-8 metrów zmniejszają hałas o 10-13 dB (Kawoń, Żmuda, 1984). Nawet węższe rzędy, mimo iż nie powodują znacznego tłumienia hałasu, to rozpraszając i pochłaniając część energii akustycznej, łagodzą gwałtowność narastania i spadku poziomu dźwięków (Berezowska-Apolinarska i inni 2004);
• formowanie osłon przeciwśnieżnych i wiatrochronnych, co ma poprawić bezpieczeństwo ruchu pojazdów – do tego celu doskonale nadają się: głogi, róże krzewiaste, śnieguliczka itp.;
• krzewy i drzewa sadzone w środkowych pasach dróg stanowią ponadto osłonę przeciw olśnieniom reflektorami mijanych pojazdów;
• izolacja dróg przebiegających wzdłuż linii kolejowych i dróg wzdłuż zabudowy mieszkalnej;
• stanowią alternatywę lub uzupełnienie barier dźwiękochłonnych (np. pnącza), poprawiają estetykę monotonnych ekranów i nie potrzebują tyle miejsca co drzewa czy nawet krzewy;
• ochrona nawierzchni bitumicznych i wydłużenie ich trwałość 2-3 krotnie;
• wysokich drzewa wokół parkingów dostarczają cień dla zaparkowanych aut, a przez to w znacznym stopniu ograniczane jest wyparowywanie węglowodorów wyciekających z rozgrzanych w słońcu pojazdów.

3. znaczenie społeczne:

• zieleń przy ulicach i drogach wpływa na ich piękno i fizjonomię;
• podkreślenie biegu ciągów komunikacyjnych;
• osłanianie, maskowanie brzydkich widoków, kierunkowanie wzroku na przestrzeń ciekawą;
• dzięki umiejętnie ukształtowanej roślinności kierowca nie rozprasza się i nie nuży;
• obniżanie stresu i napięcia.

ZASADY BEZPIECZNEGO KSZTAŁTOWANIA ZIELENI

1. zapewnienie godziwych warunków do wzrostu i rozwoju roślinom w tak ekstremalnych warunkach: odpowiednia ilość miejsca i warunki glebowe do ukorzenienia;
2. zachowanie bezpiecznej odległości sadzenia drzew od krawędzi jezdni w zależności od natężenia ruchu i dopuszczalnej prędkości;
3. oznaczenie pni drzew odblaskowymi pasami
4.  Wykorzystanie roślinności okrywowej i wysokich krzewów zamiast drzew lub do podsadzania drzew, co amortyzuje siłę zderzenia;
5. Jeśli brakuje miejsc na wprowadzenie drzew i krzewów zaleca się wprowadzanie pnączy

SAMO-WYJAŚNIAJĄCE SIĘ DROGI - self explaining road

Jest to kierunek projektowania poboczy dróg, tak by znajdujące się tam elementy, w tym rośliny, dostarczały wskazówek i sygnałów o przebiegu drogi i jej charakterze. Aby uzyskać zamierzony efekt, należy przestrzegać kilku podstawowych zasad:

• nasadzenia rzędowe nie powinny oddalać się od jezdni, by nie zmylić prawidłowego odczytania przebiegu trasy podczas gorszej widoczności. Odpowiednio ukształtowana zieleń poboczy dróg nie tylko podkreśli walory krajobrazowe i kulturowe regionu ale może skutecznie sygnalizować miejsca wymagające szczególnej uwagi;
• skrzyżowania można zaznaczyć przez obsadzenie zewnętrznego łuku drzewami o ciemnym, zimozielonym ulistnieniu, widocznym nawet podczas mgły;
• miejsca niebezpieczne lub wymagające zachowania ostrożności można sygnalizować akcentami kolorystycznymi;
• duże skupiska roślin przy trasach szybkiego ruchu mają zwrócić uwagę jadącego, ale nie rozpraszać go;
• tworzenie harmonijnych kompozycji stopniowo zmieniających się wzdłuż trasy, które co pewien czas pobudzą, ożywią osobę prowadzącą pojazd;
• wskazane jest stosowanie przerw widokowych, obsadzeń asymetrycznych, grupowych i alejowych w powiązaniu do charakteru drogi.

JAKIE ROŚLINY STOSOWAĆ:

• przystosowane do niekorzystnych warunków tam panujących i odporne na uszkodzenia pod wpływem mrozu, wiatru i śniegu;
• drzewa mające sylwetkę o pokroju strzały z wyraźnym przewodnikiem i elastycznymi konarami, odgałęzieniami bocznymi wychylonymi pod kątem mniejszym niż 45°;
• drzewa odporne na choroby i szkodniki;
• dobór odpowiednich drzew i krzewów uzależniony od panujących warunków, charakteru drogi i szerokości pasa przydrożnego.

ZALECANE GATUNKI:

• krzewy na szpalery, żywopłoty, jako zieleń okrywowa sadzona w grupach wzdłuż ulic: odmiany róży pomarszczonej (Rosa rugosa) i róży rdzawej (Rosa rubiginosa), tawuły japońskie (Spiraea japonica) i tawuła van Houttea (Spirea x vanhouttei), ligustr pospolity (Ligustrum vulgare), berberysy (Berberis sp.), pęcherznica kalinolistna (Physocarpus opulifolius), ponadto różne gatunki śnieguliczki (Symphoricarpos sp.), głogów (Crataegus sp.), forsycji (Forsythia sp.) , irgi (Cotoneaster sp.) itp.;
• do obsadzenia szerokich ulic:: klon zwyczajny (Acer platanoides), kasztanowiec czerwony (Aesculus x carnea), dąb czerwony (Quercus rubra); lipa drobnolistna, krymska i srebrzysta (Tilia cordata, Tilia euchlora, Tilia tomentosa), platan klonolistny (Platanus acerifolia) i inne;
• do obsadzenia ulic węższych: klon polny (Acer campestre), klon czerwony (Acer rubrum), wiśnia piłkowana (Prunus serrulata ‘Kanzan’) i inne gatunki, rożne gatunki głogów (Crataegus pedicellata, Crataegus monogyna ‘Stricte’), kulista odmiana jesionu wyniosłego i robinii białej (Fraxinus Excelsior ‘Nana’, Robinia pseudoacacia ‘Umbraculifera’), odmiany podstawowych gatunków jarzębu (Sorbus aria, Sorbus aucuparia, Sorbus intermedia) itp.

ZIELONE  ELEWACJE

Wyobraźmy sobie elewację idealną – ekologiczną, tanią w realizacji i przynoszącą korzyści ekonomiczne podczas kolejnych lat, a jednocześnie estetyczną, trwałą i odporną na czynniki atmosferyczne. Wszystkie te życzenia  pomagają  spełnić pnącza – zajmują mało miejsca,  mają niewielkie wymagania i pozwalają na utrzymanie choćby namiastki naturalnego środowiska w przestrzeni zurbanizowanej. W zależności od gatunku i odmiany mogą rosnąć praktycznie wszędzie – na nasłonecznionych ścianach nowoczesnych budynków i w ciemnych podwórkach-studniach starszych budynków śródmiejskich.

• Ekologiczną
  
  • Poprawa mikroklimatu w pobliżu budynków poprzez zmniejszenie amplitudy wilgotności i temperatury w warstwie przyściennej.
  • Tworzenie przestrzeni życiowej dla zwierząt, szczególnie owadów, ale również ptaków np. drozda, zięby czy szczygła.
  • Zwiększenie korzystnego bilansu tlenowego w mieście dzięki zwiększonej powierzchni asymilacyjnej
  • Zatrzymanie cząsteczek pyłów i szkodliwych substancji
• Techniczną
  
  • Ochrona ścian tynku przed wodami opadowymi
  • Ochrona fasady przed wiatrami
  • Osuszanie fundamentów
  • Izolacja akustyczna budynku
  • Regulacja temperatury – w lecie ochrona przed przegrzaniem budynku, a w zimie przed nadmierną utratą ciepła (oszczędności rzędu 15-30% rocznie)
• Estetyczną
  
  • Poprawa estetyki przestrzeni mieszkalnej
  • Odczuwanie piękna, harmonii, kolorytu i różnorodnych zapachów
  • Wpisywanie architektury w krajobraz
  • Ukrywanie niedostatków budynków
• Psychologiczna
  
  • Redukcja stresów
  • Wpływ na równowagę psychiczną
  • Większe przywiązanie mieszkańców do bogatych w zieleń miejsc zamieszkania
  • Zmniejszenie agresji i patologicznych zjawisk społecznych

• aktinidia (Aktinidia)
• akebia (Akebia)
• winnik (Ampelopsis)
• kokornak (Aristolochia)
• kielisznik (Calystegia)
• milin(Campsis)
• dławisz (Celastrus)
• powojnik (Clematis)
• rdestówka (Fallopia)
• bluszcz (Hedera)
• chmiel (Humulus)
• hortensja (Hydrangea)
• wiciokrzew (Lonicera)
• winobluszcz (Parthenocissus)
• cytryniec (Schisandra)
• Vitis (winorośl)
• Wisteria (glicynia)

• Wawel jest najlepszych i najbardziej zróżnicowanym pod względem zastosowania i liczby gatunków przykładem architektury zabytkowej porośniętej pnączami. Zieleń podkreśla rangę zabytku i uwypukla jego historyczny charakter.
• Zielone elewacje powodują zmniejszenie amplitudy dobowych wahań temperatury powietrza znajdującego się pomiędzy warstwą liści pnączy a ścianą średnio o około 4oC. W ciepłe dni temperatura powietrza pod okrywą pnącza jest niższa nawet około 4 - 5oC – pnącza mają właściwości izolacyjne.
• Również mniejszym wahaniom ulega wilgotność powietrza. W okresie długotrwałych deszczy wilgotność względna powietrza pod liśćmi utrzymuje się poziomie do 90 %, w porównaniu do wilgotności powietrza na zewnątrz, sięgającej 100 %.
• Oszczędność energii wynikająca z pokrycia elewacji gęstym pnączem, w klimacie umiarkowanym sięgają 15-30% rocznie.
• Pnącza mają bardzo wysoki stosunek powierzchni biologicznie czynnej do powierzchni potrzebnej do rozwoju w porównaniu do gatunków np. drzewiastych. Duży winobluszcz pięciolistkowy zajmuje ok. 0,5 m2 gruntu, a powierzchnia jego listowia w okresie wegetacji wynosi 2600 m2!!

ZIELONE DACHY RATUNKIEM DLA GOSPODARKI WODNEJ W MIEŚCIE

• Intensywne - ogrody na dachu z typowymi roślinami ozdobnymi. Charakteryzują się wielością warstw technicznych, dużymi wymaganiami konstrukcyjnymi, nasadzenia się intensywne, a rośliny wymagają stałej pielęgnacji, co wiąże się z dużymi kosztami. Jego nadrzędną funkcją jest użytkowość, dlatego wśród bujnej zieleni znajdują się drogi dojazdowe, ścieżki, place zabaw i fontanny.
• Ekstensywne zielone dachy (EGR), które projektuje się z myślą o korzyściach ekologicznych, bardziej niż estetycznych. „Ekstensywny” to inaczej „rozległy, obszerny”, co odnosząc do dachu, oznacza zazielenienia na dużych powierzchniach. Ekstensywność to również racjonalizacja kosztów wykonania i pielęgnacji. EGR w założeniu jest tani, łatwy w utrzymaniu i lekki. Nie jest wykorzystywany w celach użytkowych.

• Polepszenie gospodarki wodami opadowymi poprzez:
  • Zredukowanie spływu wody deszczowej z powierzchni nieprzepuszczalnych
  • Magazynowanie jak największej ilości wody
• Zmniejszenie kosztów wewnętrznej infrastruktury miasta
• Chłodzenie budynku
• Ochrona i izolacja budynku
• Pochłanianie toksycznych gazów
• Zatrzymywanie kurzu
• Odzyskiwanie tlenu
• Poprawa akustyki budynku

DOBÓR ROŚLIN NA ZIELONE DACHY (zdjęcia w galerii):

Intensywne zielone dachy:

• intensywnie niskie: sadzi się wszystkie rodzaje roślin (drzewa w bardzo ograniczonym zakresie) tj.: byliny, krzewy, tworzy się trawniki. Można też zaprojektować oczko wodne z roślinami.
• intensywnie wysokie: obejmuje sadzenie wszystkich rodzajów roślin: bylin,krzewów, traw i sporadyczne sadzenie drzew. Ze względu na duże wymagania sadzonych roślin niezbędna jest intensywna pielęgnacja oraz regularne zaopatrzenie w wodę (najczęściej stosuje się automatyczne systemy  nawodniania) i w substancje odżywcze. Zielone dachy są narażone na działanie silnych wiatrów i dlatego jest ważne, aby strefa wegetacyjna była zwarta jak najszybciej – kładzie się szczególny nacisk na fachowe sadzenie i stabilność świeżo nałożonego podłoża.
• polecane gatunki: berberysy (Berberis), irgi (Cotoneaster), ligustr (Ligustrum), pięciornik krzewiasty (Potentilla fruticosa), pigwowiec (Chaenomeles), róże (Rosa) – gatunki okrywowe, tawuły (Spiraea), cisy (Taxus), jałowce (Juniperus), sosny (Pinus), aster gawędka (Aster amellus), kosaciec bródkowy (Iris barbata), mikołajek (Eryngium), nachyłek okółkowy (Coreopsis verticillata), tawułki (Astilbe), złocienie (Chrysanthemum) i rośliny cebulowe.

• Rozchodniki i rojniki np. Sedum acre, Sedum album. Sedum hubridum, Sedum kamtschaticum, gatunki  i odmiany Sempervivum
• Zioła np. Origanum vulgare, Salvia officinalis
• Trawy i turzyce np. kostrzewy (Festca glauca, Festuca gaultieri, Festuca amethystina), strzępica sina (Koeleria glauca), turzyca pospolita (Carex nigra)
• Byliny i krzewinki np. aster alpejski (Aster alpinus), dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans), dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis), dzwonek karpacki (Campanula carpatica), floks szydlasty (Phlox subulata), gęsiówka alpejska (Arabis alpina), goździk kartuzek (Dianthus carthusianorum), karmnik ościsty (Sagina subulata), kosaciec niski (Iris pumila), len złocisty (Linum flavum), macierzanka piaskowa (Thymus serpyllum), smagliczka skalna (Alyssum saxatile), ukwap dwupienny (Antennaria dioica), wrzos (Calluna), zawciąg nadmorski (Armeria maritima).
• Mchy

WARTO WIEDZIEĆ, ŻE:

• 1 metr zazielenionego dachu może przynieść oszczędności rzędu 14 euro
• Początkowo zakładano, że EGR nie będą potrzebowały żadnej pielęgnacji. Jednak przypuszczenia okazały się niesłuszne – EGR wymagają corocznej kontroli, nawożenia i pielenia
• Wybitny austriacki architekt i wizjoner Friedensreich Hundertwasser, twórca najbardziej awangardowych i spektakularnych projektów zielonych dachów uważał, że należy zadrzewiać ulice i dachy, aby stworzyć możliwość oddychania powietrzem z lasów w miastach. Uważał, że człowiek powinien żyć w zgodzie z naturą, stąd w projektowanych przez siebie budynkach przeznaczał drzewom ich „własne” mieszkania. Drzewa, według architekta „opłacały czynsz” poprzez oczyszczanie powietrza.
• Według projektu Hundertwasser’a przebudowano budynki ekologicznej ciepłowni i spalarni śmieci w Wiedniu-Spittelau. Elektrownia uwalnia corocznie do środowiska tylko 0,1 g (!) dwutlenku węgla
• Zielone dach kojarzą się z dużymi wysokościami, a w rzeczywistości najczęściej powstają na płytach garażowych lub podziemnych parkingach.

ZIELONE DACHY - GALERIA ZDJĘĆ

Literatura:
„Dachy zielone” Paweł Kożuchowski, Laboratorium Dachów Zielonych
„Zielone dachy w oczach ogrodnika” Jacek Marcinkowski
‘Rain Water Management with Green Roofs and Living Walls’ Manfed Kohler
www.dachyzielone.pl
www.technodach.bialystok.pl