Krzewy do miejsc cienistych

KRZEWY DO MIEJSC CIENISTYCH 

Agnieszka Waszak, architekt krajobrazu 

Rośliny do prawidłowego rozwoju potrzebują różnej ilości słońca. Przyroda dostosowała się do różnych warunków siedliskowych. Życie możemy znaleźć w najbardziej zaskakujących warunkach- od lodowców po gorące gejzery, od jaskrawego słońca pustyni, po ciemności głębi oceanicznych. Z łatwością, więc można wybrać krzewy, którym będą odpowiadały warunki cieniste w naszym, umiarkowanym przecież klimacie. Część z nich jest typowa dla miejsc zacienionych, pozostałe zaś można sadzić również w półcieniu i słońcu.

Gdzie i w jakiej formie?

W mieście występuje wiele miejsc, do których promienie słoneczne rzadko docierają, a w których korzystnie ze względów estetycznych i przyrodniczych warto urządzić zieleń. Są to przede wszystkim tereny między wysokimi zabudowaniami, przy północnych ścianach bloków i wieżowców, a także tak zwane podwórka, studnie w zabudowie kamienic. Niewiele słońca jest też pod koronami drzew, w parkach lub wzdłuż obsadzeń ulic.

Krzewy bywają sadzone w różnych układach kompozycyjnych. Jako solitery, czyli pojedynczo rosnące egzemplarze, polecane są rośliny szczególnie ozdobne, np. o interesującym pokroju, dobrze prezentujące się na trawniku lub dywanie z roślin okrywowych.

Inną formą sadzenia są grupy, czyli kilka krzewów tego samego gatunku lub odmiany posadzonych blisko siebie, np. w sąsiedztwie drzew lub jako samodzielne elementy większych kompozycji. Grupy można tworzyć również z wielu gatunków, dzięki temu będą atrakcyjne przez dłuższy czas. Krzewy rosnące w takim układzie powinny być dobrane pod względem koloru liści, terminu kwitnienia, kształtu i wielkości krzewu.

Krzewy posadzone w rzędzie tworzą żywopłoty. W zależności od gatunku krzewu, mogą być niskie, obwódkowe, średniej wysokości oraz wysokie. Często spotyka się żywopłoty formowane, czyli cięte, celem nadania im wybranego geometrycznego kształtu. Zamiast kłopotliwego i kosztownego cięcia, dobrze jest już na etapie projektowania, przewidzieć posadzenie odmian, których cechą charakterystyczną jest konkretny kształt, np. stożkowy lub półkulisty. Żywopłoty można również prowadzić w formie swobodnej, np., gdy dysponujemy szerszą powierzchnią do obsadzenia lub zależy nam na uzyskaniu naturalnego efektu. Żywopłoty wykorzystywane są jako ogrodzenia całości danego terenu, służą również do wydzielenia mniejszych powierzchni o różnych funkcjach, np. parking osiedlowy, plac zabaw. Osłaniają przed wzrokiem przechodniów posesje położone przy chodnikach, mogą także zasłaniać nieestetyczne budowle osiedlowe, np. śmietniki. Tworzą bariery przeciw hałasowi i zanieczyszczonemu powietrzu z ulic.

Gatunki do miasta

Kilka gatunków spośród roślin iglastych preferujących cień można sadzić w mieście. Należy jednakże pamiętać, że są one nieco mniej odporne na sól (NaCl) w glebie i zanieczyszczenia powietrza, niż rośliny zrzucające liście corocznie.

Powszechnie znanym, dużym krzewem, bardzo dobrze nadającym się do formowania figur ogrodowych i żywopłotów, jest cis pospolity (Taxus baccata). Ma ciemnozielone, spłaszczone, ułożone grzebieniasto igły. Okazy żeńskie wytwarzają czarne nasiona okryte czerwoną osnówką, jedyną nietrującą częścią rośliny, chętnie zjadaną przez ptaki (np. przez kosa, drozda). Cis pospolity (Taxus baccata) 'Fastigiata', 'Hicksii' (najlepsza odmiana na formowane żywopłoty), to kolumnowe odmiany o wzniesionych pędach i ciemnozielonych igłach. Polecane są do stosowania w żywopłotach lub jako pionowy element kompozycji w grupie. Wymagania jak cisu pospolitego. Cis pośredni (Taxus x media) 'Farmen' rośnie w formie krzaczastej do 1 m wys., można, więc z tej odmiany sadzić niskie żywopłoty. Cisy najlepiej rosną na żyznych i wilgotnych glebach, zarówno w słońcu i w cieniu. Mikrobiota syberyjska (Microbiota decussata) to niski (0,5-1 m wys.), rozłożysty krzew. Ma spłaszczone gałązki barwy zielonej lub szarozielonej, jesienią i zimą nieco brązowiejące. Dobrze rośnie w grupach. Doskonale znosi mrozy.

Z cieniolubnych krzewów liściastych można polecić bukszpan wieczniezielony (Buxus sempervirens) - zimozielony krzew osiągający 4 m wys. Bardzo dobrze znosi cięcie, wykorzystywany jest, więc podobnie jak cis do tworzenia formowanych żywopłotów i brył geometrycznych, np. w ogrodach barokowych lub nowoczesnych. Charakteryzują go niewielkie, wydłużone, ciemnozielone, skórzaste liście. Preferuje gleby zasobne w składniki pokarmowe. Zimuje najlepiej w miejscach cienistych. Jego odmiana 'Suffruticosa' osiąga dużo mniejsze rozmiary (do 1 m wys.), ma bardzo gęsto wyrastające pędy. Polecana jest na niskie, obwódkowe żywopłoty.

Interesującymi krzewami rosnącymi w słońcu i w cieniu są irgi. Spośród nich na uwagę zasługuje irga Dammera (Cotoneaster dammeri) 'Major', płożący krzew dorastający do 15 cm wys., o zakorzeniających się pędach, liściach drobnych, zimozielonych. Kwitnie na biało na przełomie wiosny i lata, następnie wytwarza liczne, jaskrawoczerwone owoce. Irga drobnolistna (Cotonester procumbens) 'Streib's Findling', to bardzo nisko rosnący płożący krzew, do 15 cm wys., podobny do poprzedniej odmiany. Wzrost jego jest jednak wolniejszy, a wymagania siedliskowe mniejsze. Nadaje się do obsadzania pojemników lub ogrodów skalnych. Irga rozesłana (Cotoneaster radicans) 'Eichholz' - zimozielony  krzew dorastający do 25 cm wys., o pędach zakorzeniających się, liściach błyszczących, przebarwiających się na pomarańczowy kolor, nadaje się do tworzenia dywanów z krzewów.

Szybko rosnącym krzewem okrywowym, z łukowatymi, zakorzeniającymi się pędami, jest irga szwedzka (Cotoneaster suecicus) 'Skogholm'. Osiąga 60 cm wys. Ozdobą jej są ciemnozielone, jesienią przybierające pomarańczową barwę błyszczące liście.

Trzmielina Fortune'a (Euonymus fortunei) 'Coloratus' to przykład zimozielonego krzewu okrywowego, bardzo dobrego do stosowania w miejscach zacienionych oraz nasłonecznionych. Dorasta do 50 cm wys. Może rosnąć pod koronami drzew, potrafi wspinać się po pniach, do wysokości nawet 3-5 m. Jesienią jej owalne liście przebarwiają się na czerowonofioletowo. Dobrze rośnie na żyznych glebach. Ligustr pospolity (Ligustrum vulgare) 'Atrovirens' jest bardzo często spotykany w miastach. Stosuje się go zwłaszcza do tworzenia żywopłotów formowanych. Jego wydłużone, ciemnozielone, przebarwiające się jesienią na brunatnoczerwono liście, częściowo pozostają na krzewie do wiosny. Suchodrzew chiński (Lonicera tatarica) 'Arnold Red', osiąga 2-3 m wys. Ma zielone liście z odcieniem niebieskim. Kwitnie obficie w kolorze ciemnoczerwonym na przełomie wiosny i lata. Następnie pojawiają się na nim okrągłe, czerwone owoce. Jest bardzo odporny na mrozy i suszę, dobrze komponuje się z innymi krzewami w parkach, stosowany również jako element zieleni osiedlowej. Mahonia pospolita (Mahonia aquifolium), zimozielony krzew osiągający 1 m wys., ozdobny jest głównie z błyszczących, zielonych liściach, zimą nieco brunatniejących. Wiosną ukazują się na nim żółte, miododajne kwiaty, a następnie niebieskie owoce. Lubi wilgotne gleby. Mahonia może być sadzona jako element kompozycji z innymi zimozielonymi roślinami, w grupach lub jako żywopłot nieformowany. Pod koronami drzew, jako runo parkowe, można posadzić runiankę japońską (Pachysandra terminalis) 'Green Carpet', krzewinkę tworzącą zwarte, zimozielone kobierce. Wiosną ukazują się na wierzchołkach pędów niewielkie, białe kwiaty. Wymaga żyznych i wilgotnych gleb.

Porzeczka alpejska (Ribes alpinum) 'Schmidt' to najlepsza odmiana porzeczki do stosowania w warunkach miejskich, zwłaszcza pod koronami drzew. Można z niej również tworzyć formowane żywopłoty. Nie formowana dorasta do 1-2 m wys. Od kwietnia do maja zdobią ją żółtozielone kwiatostany męskie, pięknie harmonizujące z jasnozielonymi liśćmi. Jest bardzo odporna na mróz. Odpowiadają jej różne rodzaje gleb, dobrze rośnie we wszystkich warunkach świetlnych, od pełnego słońca do cienia. W sąsiedztwie drzew można posadzić śnieguliczkę Chenoulta (Symphoricarpos chenaultii) 'Hancock', krzew okrywowy, dorastający do 1 m wys., o gęsto wyrastających, przewieszających się pędach, ozdobny z jasnozielonych liści długo pozostających na nim jesienią.

Barwinek pospolity (Vinca minor), zimozielona, rodzima krzewinka okrywowa spotykana w naszych lasach, tworzy gęste dywany także pod koronami drzew. Rozrasta się za pomocą płożących pędów. Wśród błyszczących, ciemnozielonych liści w maju, a powtórnie w sierpniu, pojawiają się fioletowoniebieskie kwiaty. Najlepiej rośnie na żyznych glebach. Polska odmiana barwinka pospolitego 'Sebastian' charakteryzuje się jasnozielonymi liśćmi z żółtozielonymi plamami, a odmiana 'Variegata' liśćmi z białą obwódką i białymi plamkami.

Zabiegi pielęgnacyjne

Właściwie dobrane rośliny do miejsca, jakim dysponujemy, powinny dobrze rosnąć przy jak najmniejszym nakładzie pracy i kosztów. Bardzo ważne jest już na etapie sadzenia staranne przygotowanie gleby pod rośliny, w tym zaprawienie dołków, w których będą sadzone, kompostem lub inną urodzajną glebą. Wskazane jest stosowanie nawozów, najlepiej o przedłużonym okresie działania. W początkowym okresie po posadzeniu ściółkowanie gleby korą lub obsadzenie roślinami okrywowymi, a także podlewanie i odchwaszczanie. Z innych zabiegów pielęgnacyjnych można wymienić usuwanie uszkodzonych lub porażonych przez choroby i szkodniki pędów. Najkorzystniej jest przeprowadzić to metodami mechanicznymi lub biologicznymi, nieszkodzącymi pożytecznym owadom i ptakom.