Cornus mas

Cornus mas
dereń jadalny

Dereń jadalny, zwany także dereniem właściwym, to małe drzewo liściaste, pochodzące z południowo-wschodniej Europy, Kaukazu i zachodniej Azji. W Polsce osiąga od 4 do 7 m wysokości, tworząc szeroką, zaokrągloną koronę. Jednoroczne pędy derenia są zielone, od strony nasłonecznionej wybarwiają się na brązowo. W okresie bezlistnym na pędach można łatwo rozróżnić pąki wegetatywne i generatywne. Pączki liściowe są cienkie, wydłużone i lekko odstające od gałązek, natomiast pączki kwiatowe są kuliste, osadzone na krótkich trzoneczkach. Kwiaty pojawiają się bardzo wcześnie, na kilka tygodni przed rozwojem liści. W zależności od temperatury rozkwitają od marca do kwietnia. Kwiaty są  żółte, zebrane w główkowate kwiatostany średnicy 2 cm, intensywnie pachnące, aczkolwiek wiele osób uznaje ten zapach za mało przyjemny. Łuski okrywające pączki po rozchyleniu stanowią podsadki kwiatostanów. Kwiaty zaopatrzone są w duży dysk miodnikowy wydzielający nektar, dlatego w okresie kwitnienia drzewo stanowi źródło cennego pokarmu dla pszczół oraz wielu innych owadów. Liście derenia właściwego przypominają liście derenia świdwy z tą tylko różnicą, że w kątach nerwów, po spodniej stronie blaszki liściowej, mają kępki białych włosków. Osadzone na krótkich ogonkach blaszki liściowe przyjmują kształt jajowato-eliptyczny, są całobrzegie z kilkoma parami łukowatych nerwów bocznych. Liście są obustronnie zielone. Owoce dojrzewają w sierpniu i wrześniu, przypominają małe, wydłużone śliwki o ciemnoczerwonej, błyszczącej skórce i wiśniowym, soczystym miąższu. Owoce mają od 1,5 do 2,5 cm długości, wewnątrz każdego z nich znajduje się bardzo twarda, podłużna pestka. Dojrzałe owoce można spożywać na świeżo, chociaż ich smak jest dosyć cierpki. Natomiast doskonale nadają się na przetwory, przede wszystkim zaś do wyrobu nalewek (słynna dereniówka), konfitur, dżemów, galaretek i kompotów. Na przetwory najlepiej nadają się owoce w pełni dojrzałe, które same spadły z drzewa. W medycynie ludowej owoce derenia jadalnego stosowano jako środek przeciwko szkorbutowi. Oprócz cennych owoców derenie uprawia się ze względu na ładne ulistnienie i bardzo wczesny termin kwitnienia. Pod koniec lutego i w marcu gałązki derenia można ścinać i podpędzać w wazonie – podobnie jak gałązki forsycji – a następnie wykorzystywać do dekoracji wnętrz. Dereń doskonale nadaje się do sadzenia w formie żywopłotu. Co ciekawe, pomimo regularnego cięcia rośliny nadal utrzymują zdolność kwitnienia i zawiązywania owoców, chociaż ilość uzyskanych owoców jest oczywiście mniejsza.

Dereń jadalny jest rośliną łatwą w utrzymaniu, tolerancyjną na niekorzystne warunki uprawy. Drzewka dobrze rosną na glebach przeciętnych, najlepiej wapiennych, na miejscach słonecznych, jednak całkiem dobrze znoszą także suszę i zacienienie. Żywopłoty z derenia najlepiej formować zimą lub latem,  bowiem cięte wczesną wiosną „płaczą”. Rośliny wykazują dużą odporność na porażenie przez choroby grzybowe i ataki szkodników, rzadko wymagają zabiegów ochrony. Dereń jadalny nadaje się do uprawy w niewielkich ogrodach przydomowych oraz w zieleni miejskiej, zwłaszcza na terenach osiedli, gdzie wyjątkowo efektownie prezentuje się w okresie kwitnienia i owocowania.