Dereń jadalny 'Variegata'

Cornus mas 'Variegata'
dereń jadalny 'Variegata'

Dereń jadalny, zwany także dereniem właściwym, jest niewielkich rozmiarów drzewem liściastym, pochodzącym z południowo-wschodniej Europy, Kaukazu i zachodniej Azji. Jego bardzo wcześnie rozwijające się kwiaty zwiastują przedwiośnie, a dojrzewające owoce zachęcają do robienia jednej z najsmaczniejszych nalewek – dereniówki.

Dereń jadalny 'Variegata' to jedna z najstarszych odmian tego gatunku, uprawiana w Europie jako roślina ozdobna i użytkowa już prawie od 200 lat. Początkowo rośnie jak krzew, ale po latach dorasta do 4-5 m wysokości, tworząc pień i koronę. Wzniesione, młode pędy derenia jadalnego pokrywa zielona korą, czerwieniejąca od strony nasłonecznionej. Na starszych gałęziach i pniu kora łuszczy się szarymi płatkami. W okresie bezlistnym na pędach można łatwo rozróżnić pąki wegetatywne i generatywne. Pąki liściowe są cienkie, wydłużone i lekko odstające od gałązek, natomiast pąki kwiatowe są kuliste, osadzone na krótkich trzoneczkach. Okrywające je łuski po rozchyleniu pełnią rolę podsadek kwiatostanowych. Żółte, drobne kwiaty rozwijają się bardzo wcześnie, na kilka tygodni przed pojawieniem się liści. Rośliny przeważnie kwitną od marca do kwietnia, ale przy krótkiej, łagodnej zimie potrafią zakwitnąć nawet pod koniec lutego. Kwiaty są  zebrane w główkowate kwiatostany o średnicy około 2 cm, pachną intensywnie, aczkolwiek wiele osób uznaje ten zapach za mało przyjemny. Kwiaty zaopatrzone są w duży dysk miodnikowy wydzielający nektar, dlatego w okresie kwitnienia rośliny są chętnie odwiedzane przez pszczoły i inne owady poszukujące pierwszego, wiosennego pokarmu. To co wyróżnia odmianę ‘Variegata’ od innych odmian derenia jadalnego, to dwubarwne liście - w środku zielone, na brzegu otoczone szeroką, białą, nieregularną obwódką. W kształcie liście są jajowato-eliptyczny, na końcach zaostrzone, o gładkich brzegach, z kilkoma parami łukowatych nerwów bocznych, zaopatrzone w krótkie ogonki liściowe. Owoce dojrzewają w sierpniu i wrześniu, przypominają małe, wydłużone śliwki o ciemnoczerwonej, błyszczącej skórce i wiśniowym, soczystym miąższu. Owoce mają od 1,5 do 2,5 cm długości, wewnątrz każdego z nich znajduje się bardzo twarda, podłużna pestka. Dojrzałe owoce można spożywać na świeżo, chociaż ich smak jest dosyć cierpki. Natomiast doskonale nadają się na przetwory, przede wszystkim zaś do wyrobu nalewek, konfitur, dżemów, galaretek i kompotów. Na przetwory najlepiej nadają się owoce w pełni dojrzałe, które same spadły z gałązek. W medycynie ludowej owoce derenia jadalnego stosowano jako środek przeciwko szkorbutowi.

Dereń jadalny jest rośliną łatwą w utrzymaniu, ale jego odmiany o barwnych liściach są wrażliwe na silne nasłonecznienie. W upalne, wiosenne lub letnie dni mogą być uszkadzane (przypalane), zwłaszcza gdy upałowi towarzyszy susza. Dlatego odmianę ‘Variegata’ warto sadzić na glebach stale umiarkowane wilgotnych, najlepiej wapiennych, na stanowiskach o wystawie wschodniej lub zachodniej, w miejscach lekko ocienionych w południe. Można je uprawiać także na stanowiskach nasłonecznionych, pod warunkiem, że gleba będzie stale wilgotna. Dereń jadalny można uprawiać także w formie żywopłotu. Co ciekawe, pomimo regularnego cięcia, rośliny nadal utrzymują zdolność kwitnienia i zawiązywania owoców, chociaż plonowanie takich krzewów będzie znacznie mniejsze. Jednak odmiana ‘Variegata’ najpiękniej prezentuje się sadzona w ogrodach pojedynczo i prowadzona w formie naturalnej. Rośliny pięknie eksponują swoje walory posadzone na tle drzew i krzewów o zielonym lub niebieskawym ulistnieniu oraz w kompozycjach z bylinami.

Dereń jadalny nadaje się do uprawy w zieleni miejskiej, zwłaszcza na terenach osiedli, gdzie wyjątkowo efektownie prezentuje się w okresie kwitnienia i owocowania. Pod koniec lutego i w marcu gałązki derenia można ścinać i podpędzać w wazonie – podobnie jak gałązki forsycji – a następnie wykorzystywać do dekoracji wnętrz.