20 kwietnia 2020
Dlaczego jakość roślin jest taka ważna?
Odpowiedź na postawione pytanie wydaje się oczywista. Jakość roślin zawsze ma duże znaczenie, ale na terenach zurbanizowanych oraz w pasie przydrożnym, gdzie warunki uprawy roślin są dalekie od optymalnych, jakość sadzonego materiału szkółkarskiego nabiera szczególnego znaczenia i w zasadniczy sposób determinuje przyszły stan zieleni miejskiej i przyulicznej.
Szczegółowy opis parametrów jakościowych, skierowany zarówno do obiorców roślin, jak i producentów został zebrany w „Zaleceniach jakościowych dla ozdobnego materiału szkółkarskiego”. Jest to publikacja przygotowana z inicjatywy Związku Szkółkarzy Polskich, bezpłatnie rozpowszechniona w ponad 25 tys. egzemplarzy. Zalecenia opracowano w poczuciu odpowiedzialności za stan zieleni w kraju, w celu poprawy jakości produkowanych roślin oraz przede wszystkim wobec konieczności zastąpienia przestarzałych i nieaktualnych norm krajowych (PN –Polska Norma) opisujących materiał szkółkarski. Polskie Normy opracowane w 1987 roku przez Polski Komitet Normalizacyjny zostały ostatecznie wycofane z dniem 15 listopada 2012 roku.
Ponieważ aktualnie nie ma żadnych urzędowo i oficjalnie uznanych norm określających jakość roślin, na wniosek Związku Szkółkarzy Polskich Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska zarekomendowały zalecenia do dobrowolnego stosowania. Zgodnie z opiniami wydanymi przez Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa w Warszawie, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach oraz Katedrę Ochrony Środowiska warszawskiej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego wprowadzenie jednolitych, ale dobrowolnych zasad opisujących materiał szkółkarski i zdefiniowanie parametrów jakościowych spowoduje nie tylko poprawę jakości produkowanych drzew, krzewów, pnączy i bylin, ale przede wszystkim przyczyni się do poprawy stanu zieleni w kraju.
Zdaniem naukowców postulat wprowadzenia zaleceń, jako rekomendowanych do stosowania w Polsce jest uzasadnione przede wszystkim ze względu na ważny interes gospodarczy kraju, bowiem stanowią one użyteczne narzędzia pozwalające na racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi i prywatnymi przeznaczonymi na zakładanie i utrzymanie zieleni w miastach, parkach, przy urzędach, budynkach użyteczności publicznej, wzdłuż dróg i autostrad. Szczególnie zieleń przydrożna jest tu niechlubnym przykładem na ogromne marnotrawstwo publicznych pieniędzy, gdy jadąc samochodem po polskich, często nowych drogach, obserwujemy ciągnące się czasem całymi kilometrami młode nasadzenia drzew i krzewów. Są one często w fatalnym stanie, wiele roślin jest martwych lub ich „żywot” wkrótce dobiegnie końca! Warto szczególnie zwrócić uwagę na drzewa, które często nie spełniają żadnych norm (nawet takich zdroworozsądkowych a nie zapisach w specjalnych zaleceniach!).
Aby uniknąć tych smutnych obrazków z naszych dróg przygotowane przez Związek Szkółkarzy Polskich „Zaleceniach jakościowe dla ozdobnego materiału szkółkarskiego” mają osobom przygotowującym specyfikacje do przetargów pozwolić stosować niebudzące wątpliwości przejrzyste kryteria zamawiania roślin z uwzględnieniem nie tylko ich ceny, ale także (a może szczególnie!) ich jakości.
Kryteria oceny jakości roślin
Jak zatem poznać, czy oferowane rośliny spełniają standardy jakościowe? Najważniejsze cechy materiału szkółkarskiego można określić za pomocą parametrów jakościowych, służących opisowi roślin. Do kluczowych parametrów jakościowych należą: wielkość bryły korzeniowej lub pojemnika, długość i liczba pędów, obwód pnia oraz zdrowotność. To od nich przede wszystkim zależy cena materiału szkółkarskiego. Parametrem jakościowym nie jest natomiast wiek roślin. Wynika to z faktu, że w zależności od technologii i warunków uprawy drzewa lub krzewy należące do tego samego gatunku lub odmiany mogą osiągać zakładane rozmiary w różnym wieku.
System korzeniowy
W celu uzyskania prawidłowo ukształtowanego systemu korzeniowego rośliny uprawiane w szkółkach poddaje się zabiegowi szkółkowania, czyli przesadzania w trakcie produkcji. Dzięki temu uzyskują one rozbudowany system korzeniowy złożony z licznych, młodych korzeni, zapewniających lepsze przyjęcie się roślin po posadzeniu na miejsce stałe. Ponieważ szkółkowanie wydłuża okres produkcji, wzrasta też koszt finalny uzyskanego produktu, niemniej ze względu na ostateczny efekt w postaci łatwego przyjęcia się roślin, warto rozważyć ten aspekt przygotowując zamówienie. Rośliny oferowane jesienią i wiosną z gołym korzeniem są znacznie tańsze, niż te w pojemnikach, ale przez cały czas od zakupu aż do momentu posadzenia wymagają zabezpieczenia korzeni przed wysychaniem.
Niedopuszczalne jest pozostawienie na słońcu tego typu materiału szkółkarskiego nawet na okres kilku godzin, co niestety nagminnie zdarza się podczas obsadzania dróg, zwłaszcza, jeśli wykonawcą nasadzeń są różne firmy usługowe, czasem „luźno” związane z ogrodnictwem. Nie wszystkie rośliny można sadzić z tzw. gołym korzeniem. Nie można tego robić w przypadku gatunków iglastych i liściastych zimozielonych, pnączy czy form większych np. drzew powyżej 10-12 cm obwodu. Ale także niektóre gatunki liściaste gubiące liście na zimę nie tolerują takiego przesadzania. Dotyczy to np. dębów, buków czy magnolii.
Przygotowanie do sprzedaży roślin z bryłą korzeniową polega na wykopaniu ich z gruntu i zabezpieczeniu bryły przed osypaniem ziemi. Sama bryła powinna być dobrze przerośnięta korzeniami, a jej średnica proporcjonalna do wielkości części nadziemnej. Bryły korzeniowe zabezpiecza się tkaniną, która rozkłada się w ziemi po około 1,5 roku od posadzenia. Bryły korzeniowe większych roślin (zwykle powyżej 40 cm średnicy) dodatkowo zabezpiecza się siatką z drutu nieocynkowanego, który także z czasem się rozkłada. Gatunki liściaste kopane z bryłą korzeniową sadzimy jesienią lub wiosną, a gatunki iglaste od początku września – po zakończeniu wzrostu, do momentu przed rozpoczęciem wzrostu na wiosnę (kwiecień/maj).
U roślin uprawianych w pojemnikach korzenie powinny równomiernie przerastać podłoże i być widoczne po zewnętrznej stronie bryły korzeniowej, ale nie mogą być też za bardzo zbite. Zbita, twarda bryła korzeniowa świadczy o tym, że roślina zbyt długo rosła w danym pojemniku – czyli nie była właściwie szkółkowana! Taka roślina charakteryzuje się małą wartością. Jej system korzeniowy jest zdeformowany i w następnych latach zachowuje się nienormalnie – czyli rośnie nadal tak jak by był w pojemniku a nie już w gruncie. Rośliny takie mogą łatwo wysychać w okresach suszy gdyż ich korzenie słabo rozrastają się w glebie. Szczególnie ważne jest to w przypadku drzew, gdyż zdeformowany system korzeniowy słabo stabilizuje drzewo, co w przypadku wystąpienia silnych wiatrów może spowodować pochylanie się drzew lub ich wywracanie, nawet po kilku latach od posadzenia.
Niewątpliwą zaletą roślin uprawianych w pojemnikach jest możliwość ich sadzenia niemal przez cały rok i bardzo wysoki współczynnik przyjęć. Najgorszym błędem popełnianym nie tylko przez amatorów ogrodnictwa (ale także przez praktyków) jest sadzenie roślin z przesuszoną bryłą korzeniową z zamiarem późniejszego podlania. Posadzenie przesuszonych roślin prowadzi najczęściej do wypadów, które są spowodowane zjawiskiem utrudnionego pobierania wody przez przeschnięte podłoża torfowe stosowane w produkcji szkółkarskiej. A więc rośliny uprawiane w pojemnikach muszą być bezwzględnie nawodnione przed ich posadzeniem!
Oczywiście istotna jest także zdrowotność systemu korzeniowego. Warto na nią zwrócić szczególna uwagę sadząc rośliny wiosną po przejściu ostrych zim. Należy pamiętać, że system korzeniowy wszystkich gatunków (nawet tych mrozoodpornych) jest wrażliwy na większe spadki temperatury – zwykle wytrzymuje do -15 C.
Szczególnie podatny na przemarzanie systemu korzeniowego jest materiał produkowany w pojemnikach. Warto więc, spojrzeć na jego wygląd w momencie sadzenia. Jeżeli korzenie są zbrunatniałe i łatwo dają się odrywać palcami, może to świadczyć o ich przemarznięciu. Rośliny z silnie przemarzniętym systemem korzeniowym mogą początkowo wyglądać „normalnie” a problem może się ujawnić po nadejściu pierwszych gorących wiosennych dni zwykle w maju (czerwcu). Naszą czujność powinny też zwrócić szkodniki glebowe a szczególnie larwy opuchlaków, które łatwo jest zaobserwować wczesną wiosną na zewnętrznej stronie systemu korzeniowego.
Część nadziemna
Tak jak to, co ukryte pod ziemią, także pędy i liście muszą spełniać odpowiednie standardy jakości. Materiał szkółkarski powinien być zdrowy, wolny od szkodników i chorób, bez uszkodzeń mechanicznych, odrostów z podkładki, objawów będących skutkiem błędów w nawożeniu lub pielęgnacji. Część nadziemna powinna być odpowiednio uformowana z zachowaniem charakterystycznego dla gatunku lub odmiany pokroju, wysokości, szerokości i długości pędów oraz równomiernego rozkrzewienia i rozgałęzienia. Powinny być zachowane odpowiednie proporcje między pniem, koroną i bryłą korzeniową. Krzewy liściaste powinny mieć minimum trzy pędy z typowymi dla odmiany rozgałęzieniami, poza nielicznymi gatunkami, które słabo się krzewią (np. dereń jadalny, sumak octowiec, rokitnik wąskolistny).
Róże sprzedaje się bez bryły (jednoroczne okulanty) lub w pojemniku. W przypadku róż okrywowych najlepiej kupować rośliny uprawiane w pojemniku. Róże rabatowe klasy A muszą mieć minimum 3 pędy wyrastające z miejsca okulizacji lub 2 pędy, gdy trzeci wyrasta do 5 cm powyżej miejsca okulizacji. Pnącza, oprócz tego, że muszą być uprawiane w pojemniku, powinny mieć minimum 2 silne pędy wyrastające do 10 cm od podstawy i być przywiązane do bambusowego palika, w przeciwnym razie mogą zmienić charakter wzrostu na płożący lub ulec złamaniu. Wyjątkiem w tym wypadku mogą być np. bluszcze produkowane specjalnie z przeznaczeniem jako rośliny okrywowe. Rośliny okrywowe powinny być równomiernie rozkrzewione. Podawana szerokość to średnica największego koła, którego przynajmniej 75% powierzchni zakryte jest przez pędy rośliny. Tylko tak uformowane rośliny zapewnią w krótkim czasie zwarte, nieprzerastane przez chwasty pokrycie terenu.
W przypadku bylin nie określa się wysokości, ze względu na ich cykliczny charakter wzrostu – np. miskant olbrzymi wiosną będzie miał 10cm wzrostu, latem 1-2m a jesienią nawet ponad 3m wzrostu a będzie to roślina uprawiana cały czas w pojemniku C-5, dlatego wielkość i wartość roślin określa się najczęściej na podstawie wielkości pojemnika. Gatunki i formy rosnące prosto, z wyraźnym przewodnikiem np. takie jak jodła jednobarwna czy świerk kłujący ‘Hoopsii’, muszą być sprzedawane z wyprowadzonym przewodnikiem. Biorąc pod uwagę zdrowotność części nadziemnej należy zwrócić szczególną uwagę na występowanie takich trudno zwalczanych szkodników jak szpeciele (klon jesionolistny, jałowce), nicienie liściowe (krzewuszka, budleja), tarczniki (jałowce) czy miseczniki (cisy). Na drzewach szczególnie zwracamy uwagę na zdrowotność pni, czy nie występują na nich rany zgorzelinowe i rakowe a także uszkodzenia mechaniczne, często powstające w trakcie błędów w transporcie.
dr Wiesław Szydło
Związek Szkółkarzy Polskich
