Dobry projekt zieleni - jaki powinien być?

DOBRY PROJEKT ZIELENI ? JAKI BYĆ POWINIEN

Magdalena Tomżyńska, architekt krajobrazu

Rynek zieleni publicznej w Polsce jest w porównaniu z europejskim jeszcze bardzo skromny. Najczęściej małe fundusze starczają zaledwie na uzupełnienie zadrzewień ulicznych. Tylko niektóre gminy mogą się poszczycić nowymi założeniami zieleni. Niewielkie sumy, które trafiają z budżetu na zieleń, powodują, że prace projektowe są uznawane za zbędny wydatek. Jednakże nawet skromne środki można wykorzystać racjonalnie. Jednym z podstawowych warunków racjonalnego działania i przemyślanego wydatkowania funduszy jest urządzanie zieleni w oparciu o dobry projekt. Jest bowiem wielka różnica między zielenią sadzoną przypadkowo, a zielenią projektowaną, starannie przemyślaną i już na etapie projektu uwzględniającą warunki siedliskowe, potrzebne funkcje i możliwości. Na powstanie dobrego terenu zieleni składają się trzy podstawowe czynniki: postawienie wysokich wymagań projektantom i wykonawcom przez inwestora, dobre przygotowanie projektowe oraz wykonanie zieleni zgodnie z dokumentacją. Prawidłowo wykonany projekt spowoduje znacznie efektywniejsze wykorzystanie nawet najskromniejszych funduszy. Dokumentacja projektowa pozwoli także poważniejsze zadania racjonalnie podzielić na etapy.

Prace przygotowawcze

Aby projektant mógł wykonać (a także wycenić ) prace projektowe, zamawiający musi dostarczyć materiały wyjściowe. Są w pierwszej kolejności odpowiednie mapy oraz inwentaryzacja terenu i szaty roślinnej. Wykonanie inwentaryzacji powinno być objęte osobnym zleceniem. Zwykle dla terenów większych gmin miejskich istnieją mapy sytuacyjno-wysokościowe w skali 1:1000 i 1:500, przeważnie jednak mamy do czynienia z mapą zasadniczą w skali 1:2000. Z reguły na mapach tych nie są zaznaczone drzewa, z wyjątkiem nielicznych mających znaczenie w ukształtowaniu przestrzeni. Przygotowanie właściwego podkładu z naniesieniem drzew przez geodetę musi być pierwszym zadaniem. Im dokładniejsza będzie praca geodety, tym lepszą inwentaryzację otrzymamy. Skalę podkładu należy dostosować do rodzaju projektowanej zieleni. Dla większości projektów może to być mapa w skali 1:500. Potrzebne fragmenty mapy projektant będzie mógł powiększyć za pomocą technik poligraficznych. Jeżeli na projektowanym terenie, znajdują się obiekty wymagające pozwolenia na budowę, projekt musi być wykonywany na oryginalnej mapie. Należy pamiętać, że pomiary geodezyjne obejmujące zieleń, najlepiej zlecać od jesieni do wiosny, kiedy drzewa znajdują się w stanie bezlistnym. Do wykonania projektu zieleni potrzebna będzie inwentaryzacja terenu i inwentaryzacja szaty roślinnej.

Inwentaryzacja terenu obejmuje część opisową i graficzną terenu, zawierającą:

• położenie-orientację
• granice terenu
• obrys i usytuowanie istniejących obiektów budowlanych
• układ komunikacyjny
• oznaczenie układu szaty roślinnej (bez określania gatunków)

Inwentaryzacja szaty roślinnej uszczegóławia informacje dotyczące roślinności. Oto, czego powinniśmy wymagać od takiego opracowania:

Część opisowa to: usytuowanie obiektu, cel i zakres opracowania, ogólna charakterystyka inwentaryzowanej zieleni

Szczegółowa inwentaryzacja zieleni w ujęciu tabelarycznym, określająca:

• nazwę gatunkową i odmianową (polską i łacińską)
• dla drzew  - obwód pnia w cm na wys. 1,30m,

- wysokość drzewa w m

- zasięg korony w m

• opis stanu fitosanitarnego
• wskazane zabiegi pielęgnacyjne
• inne cechy charakterystyczne
• dla skupin krzewów lub żywopłotów - powierzchnię w m2
• dla zadarnienia rodzaj i stan nawierzchni

oraz tabelaryczne zestawienie zinwentaryzowanych gatunków oraz zestawienie powierzchni elementów zieleni.

Część graficzna to plansza inwentaryzacyjna zieleni z objaśnieniami.

Tak przygotowana dokumentacja wstępna pozwala na przygotowanie profesjonalnego projektu zieleni.

Prace projektowe

Co rozumiemy pod pojęciem ?projekt zieleni??

Jest to pojęcie bardzo szerokie i mało precyzyjne. Może obejmować skomplikowane zadania projektowe. Tak będzie w wypadku samodzielnych inwestycji terenów zieleni, takich jak parki, cmentarze, tereny zieleni osiedlowej. Takim samym określeniem zwykło się nazywać projekty szaty roślinnej oraz elementy projektu zagospodarowania działki lub terenu dotyczące roślin.

Najczęściej projektant zieleni jest jednym z licznych specjalistów zaangażowanych na różnych etapach projektowania obiektu (budynku) o funkcjach publicznych (handlowej, administracyjnej, kulturalnej, mieszkalnej, gastronomicznej, szkolnej, sportowej, przemysłowej i innych). Plan zagospodarowania terenu, projekt jego ukształtowania, projekty instalacji oświetleniowych, odwadniających i nawadniających oraz projekty elementów małej architektury pozostają domeną zespołu architektów i innych specjalistów. Rola architekta krajobrazu sprowadza się do wykonania projektu szaty roślinnej, podporządkowango innym branżom. Zlecając pracowni architektonicznej takie zadanie, warto wymagać zatrudnienia osoby o odpowiednich kwalifikacjach, najlepiej po studiach o kierunku architektura krajobrazu, z odpowiednim stażem i osiągnięciami. Tylko tak przygotowany projektant może w istotny sposób wpłynąć na zwiększenie znaczenia zieleni w całym zadaniu. Zwykle dążeniem specjalistów budownictwa jest całkowita marginalizacja zadań projektanta zieleni, ze szkodą dla obiektu i otoczenia.

Prawdziwym wyzwaniem dla inwestora i projektanta zieleni są samodzielne inwestycje terenów zieleni. Wówczas od projektantów zieleni oczekujemy kompleksowego opracowania, które obejmie:

• projekt zagospodarowania działki lub terenu
• projekt ukształtowania terenu
• projekt szaty roślinnej
• projekty elementów małej architektury
• projekty instalacji: nawadniającej, odwadniającej, oświetleniowej

  Pracownia projektowa, której powierzymy takie zadanie składać się będzie z projektantów kilku branż. Kierować takim zespołem powinien architekt krajobrazu.

Pierwszym etapem pracy będzie opracowanie koncepcji programowo-przestrzennej (KPP). Będzie to samodzielne zadanie projektowe.

W części ogólnej powinno zawierać:

• określenie przedmiotu inwestycji
• podstawy formalne i merytoryczne opracowania dokumentacji
• określenie lokalizacji (charakterystyka terenu, problemy własnościowe)
• ogólne omówienie programu użytkowego, z podaniem zakresu rzeczowego i wyszczególnieniem obiektów zagospodarowania, urządzenia i uzbrojenia terenu
• powiązania komunikacyjne inwestycji
• rozeznania branżowe infrastruktury technicznej ze wstępnymi bilansami zapotrzebowania na wodę, ścieki, energię elektryczną
• określenie warunków realizacji
• zbiór dokumentów technicznych dotyczących inwestycji i ewentualnych uzgodnień z władzami

W części graficznej znajdzie się:

• przedstawienie inwentaryzacji stanu istniejącego
• koncepcja planu zagospodarowania przestrzennego, z oznaczeniem granic, uwzględniająca ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz wytyczne i wymagania urbanistyczno-architektoniczne oraz sanitarne w skali stosownej do projektowanych inwestycji
• koncepcja układu komunikacyjnego
• koncepcja szaty roślinnej
• ideogramy infrastruktury technicznej
• określenie stref uciążliwości i ewentualnej strefy ochronnej
• określenie ewentualnej strefy obsługi i powiązania inwestycji z otoczeniem

Jeżeli na terenie samodzielnej inwestycji terenów zieleni znajdą się obiekty kubaturowe, powinny zostać objęte osobną koncepcją programowo-przestrzenną opracowaną według zasad przyjętych dla budynków we wszystkich rodzajach budownictwa.

Docelowym opracowaniem, pozwalającym na realizację inwestycji terenów zieleni są projekty budowlane (PB) i projekty wykonawcze (PW). Projekt budowlany i projekt wykonawczy mogą być wykonywane łącznie, w ramach jednego zlecenia.

Projekt zagospodarowania działki lub terenu wykonuje się na etapie projektu budowlanego (PB). W części opisowej powinien określać

• przedmiot inwestycji
• istniejący stan zagospodarowania działki lub terenu z omówieniem przewidywanych w nim zmian
• projektowane zagospodarowanie działki lub terenu, w tym urządzenia budowlane związane z obiektem, układ komunikacyjny, sieci uzbrojenia terenu, ukształtowanie terenu i zieleni
• zestawienia powierzchni poszczególnych części zagospodarowanej działki lub terenu
• dane informujące czy działka lub teren są wpisane do rejestru zabytków oraz czy podlega ochronie na podstawie ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego
• inne konieczne dane wynikające ze specyfiki terenu (np. wpływ eksploatacji górniczej)

W części rysunkowej, sporządzonej na jednej mapie, w skali zapewniającej czytelność planu powinno być określone:

• położenie działki lub terenu
• granice działki lub terenu
• usytuowanie, obrys i układ istniejących i projektowanych obiektów budowlanych z oznaczeniem wejść, charakterystycznych rzędnych i wymiarów
• rodzaj i zasięg uciążliwości oraz strefy ochronne
• układ komunikacji wewnętrznej
• ukształtowanie terenu z oznaczeniem zmian w stosunku do stanu istniejącego
• ukształtowanie zieleni, z oznaczeniem istniejącego zadrzewienia podlegającego adaptacji lub likwidacji oraz układ zieleni wysokiej i niskiej
• przeciwpożarowe zaopatrzenie w wodę
• układ sieci uzbrojenia terenu, nawiązujący do odpowiednich sieci zewnętrznych i urządzeń z nim związanych.

Projekt ukształtowania terenu na etapie projektu budowlanego (PB) zawiera:

• opis i analizę stanu istniejącego ukształtowania i zagospodarowania terenu
• koncepcję projektowanej rzeźby terenu wynikającą z planu zagospodarowania przestrzennego oraz projektowanego urządzenia i uzbrojenia terenu
• ustalenia sposobu zabezpieczenia humusu, ze wskazaniem jego składowania
• opracowanie wstępnego planu robót ziemnych
• ustalenie wytycznych organizacji robót ziemnych na etapie projektu wykonawczego (PW) zawiera
• ostateczne opracowanie planu robót ziemnych
• wyliczenie na planie ilości mas ziemnych
• opracowanie tabeli robót ziemnych

Projekt szaty roślinnej (w niektórych zleceniach występuje jako samodzielnie zadanie)

Na etapie projektu budowlanego (PB) zawiera:

• ogólną charakterystykę terenu i warunków siedliskowych (warunki gruntowo-wodne, rodzaj gleby, rzeźba terenu, nasłonecznienie)
• opis istniejących zadrzewień, ze wskazaniem zadrzewienia pozostawianego i likwidowanego
• projektowane układy zieleni wysokiej i niskiej (z uzasadnieniem kompozycji szaty roślinnej) oraz układy utwardzonych ścieżek ogrodowych i parkowych, z podaniem podstawowych rzędnych i wymiarów na etapie projektu wykonawczego (PW) zawiera
• uszczegółowienie projektu budowlanego w zakresie rzędnych i wymiarów
• określenie warunków i wymagań w zakresie utrzymania zieleni
• szczegóły realizacyjne (w tym przekroje ścieżek)
• szczegółowe wykazy projektowanych elementów szaty roślinnej

Uwaga: wykazy projektowanych elementów szaty roślinnej oprócz gatunku i odmiany, ilości, gęstości sadzenia, powinny definiować parametry materiału przewidzianego do posadzenia. Związane jest to ze zmiennością materiału roślinnego na przestrzeni lat. O ile materiały budowlane mają stałe parametry, to rośliny rosną. Na rysunku spotykamy się z oznaczeniami odpowiadającymi roślinom po kilkunastu latach. Wymagane wielkości muszą być wypadkową efektu, który chcemy osiągnąć w momencie odbioru inwestycji i możliwości finansowych inwestora. Parametry roślin przewidzianych do sadzenia powinny określać: wielkość, średnicę lub obwód pnia oraz średnicę korony (dla drzew), ilość pędów (dla krzewów), ilość przesadzeń ( szkółkowanie ) w procesie produkcji szkółkarskiej (wpływa na jakość systemu korzeniowego). Warto również zaznaczyć, że rośliny nie powinny być dostarczane z gołym korzeniem.

Projekty elementów małej architektury

Istnieje duża różnorodność elementów małej architektury, mogą to ogrodzenia, boiska sportowe, przyrządy terenowe dla boisk i placów zabaw, murki i schody terenowe, pergole i wiele innych elementów urządzenia terenu.

Projekt budowlany (PB) powinien zawierać

• lokalizację obiektu
• rzuty, przekroje, widoki obiektu
• rozwiązania materiałowe

  Projekt wykonawczy (PW) obejmie:

• uszczegółowienia rzutów i przekrojów projektu budowlanego, wraz z opracowaniem detali wykonawczych
• niezbędne obliczenia statyczne

Aby prawidłowo sformułować zapytanie o prace projektowe musimy wiedzieć, czego możemy od projektanta wymagać. W zależności od rodzaju projektu, możemy określić poziom opracowania (koncepcja programowo-przestrzenna, projekt budowlany, projekt wykonawczy). Możemy także określić jego zakres przedmiotowy. Warto także sprecyzować oczekiwania dotyczące kwalifikacji i doświadczenia projektowego. Dokładne przygotowanie zapytania stworzy jednakowe podstawy do oceny i porównywania ofert.