16 marca 2020
Najlepsze byliny okrywowe
Byliny zadarniające, zwane okrywowymi, to zyskująca na popularności grupa roślin, coraz chętniej wykorzystywana w zieleni parkowej i osiedlowej.
Sadzone w zwartej masie byliny tworzą estetyczne, trwałe kompozycje, przynosząc wiele korzyści ekologicznych. Przy tym wcale nie są kosztowne w utrzymaniu.
Bergenie
Bergenie to byliny z rodziny skalnicowatych, wyróżnia się ich 10 gatunków. Wszystkie pochodzą z Azji, występują na obszarze od Himalajów na południu po Syberię na północy kontynentu. W naturze rosną w wilgotnych miejscach na terenach skalistych i na urwiskach. Są tolerancyjne w stosunku do siedliska, zadawalają się przeciętną glebą ogrodową. W Polsce popularnie uprawia się dwa gatunki bergenii – sercowatą (B. cordifolia) oraz orzęsioną (B. ciliata), a także odmiany pochodzenia mieszańcowego.
Bergenia sercowata to zimozielona bylina okrywowa o pełzających po ziemi, grubych kłączach, z których wyrastają duże, okrągłe w zarysie liście zebrane w okazałe rozety. Blaszki liściowe są ciemnozielone, skórzaste, gładkie i błyszczące, osadzone na grubych ogonkach liściowych. Jesienią liście lekko czerwienieją. Roślina zakwita wiosną, pod koniec kwietnia oraz na początku maja, tworzy grube, czerwonawe pędy kwiatostanowe, na których rozwijają się liczne, dzwonkowate kwiaty, w pełni kwitnienia szeroko otwarte. W zależności od odmiany kwiaty mogą być różowe, czerwone, purpurowe, kremowe lub białe.
Bergenia orzęsiona jest nieco niższa, dorasta do 30–40 cm wysokości. Jej duże, okrągłe liście są pokryte gęstymi włoskami, chociaż bywają również formy z liśćmi owłosionymi jedynie po stronie spodniej lub wyłącznie na brzegach. Roślina zakwita już na przełomie marca i kwietnia, a więc znacznie wcześniej od bergenii sercolistnej. Dzwonkowate, różowe kwiaty w czasie kwitnienia przyciągają spragnione nektaru owady zapylające wybudzone z zimowego letargu.
Bergenie są roślinami długowiecznymi, wytrzymałymi i łatwymi w uprawie. Dobrze rosną na przeciętnych, umiarkowanie wilgotnych glebach, na stanowiskach półcienistych. Dosyć dobrze radzą sobie w okresie suszy. Sadzone na stanowiskach słonecznych kwitną bardziej obficie, ale wymagają utrzymywania wyższej wilgotności podłoża. Oba gatunki są całkowicie mrozoodporne, nadają się do uprawy w całym kraju. Świetnie nadają się do sadzenia na rabatach, zwłaszcza do zadarniania dużych powierzchni parkowych. Można je sadzić w ogrodach skalnych, alpinariach oraz nad brzegami zbiorników wodnych, które umacniają i chronią przed erozją. Wspaniale prezentują się przez cały rok, ale najbardziej przyciągają uwagę wiosną, gdy kwitną.
Obok kilkudziesięciu dostępnych w handlu odmian bergenii warto zwrócić uwagę na nowe odmiany z serii Dragonfly (‘Dragonfly’, ‘Angel Kiss’, ‘Sakura’). Charakteryzują się one bardzo obfitym kwitnieniem oraz drobniejszymi liśćmi, które jesienią przybierają czekoladową barwę.
Egzotyczne epimedia
Epimedia (Epimedium) to nie mniej wartościowe niż bergenie, lecz mało znane byliny, które powoli zaczynają pojawiać się w zieleni parkowej i osiedlowej. Ponieważ rośliny te tworzą kłącza, za pomocą których się rozrastają, wiele z nich doskonale nadaje się zadarniania i okrywania terenu, zwłaszcza pod koronami drzew.
Rodzaj Epimednium liczy ok. 50 gatunków roślin wieloletnich naturalnie występują w lasach południowej Europy, północno-zachodniej Afryki oraz Azji. Są dosyć blisko spokrewnione z berberysami. Wiele z ich to endemity występujące tylko w południowych Chinach, gdzie wykorzystywano je w tradycyjnej medycynie chińskiej – stosowane w ziołowych mieszankach miały zapewniać długowieczność.
Ze względu na pochodzenie i mrozoodporność nie wszystkie gatunki epimedium nadają się do uprawy w Polsce. Jednym z niekłopotliwych w utrzymaniu, polecanym do sadzenia na terenie całego kraju jest pochodzące z terenów Mandżurii, Korei Północnej i Japonii epimedium wielkokwiatowe (E. grandiflorum). Gatunek ten tworzy nie tylko ozdobne liście, ale też atrakcyjne kwiaty, przypominające swoim wyglądem egzotyczne owady. Na szczególną uwagę zasługuje wyhodowana w USA odmiana ‘Purple Pixie’ – roślina o półzimozielonych liściach i fioletowo-purpurowych kwiatach. Dorasta do 30 cm wysokości. Liście są zielone, z drobnymi kolcami na brzegach. Młode liście są brązowo zabarwione. W maju rozwijają się dosyć duże w porównaniu do innych gatunków epimedium, różowe kwiaty z długimi, białymi ostrogami. Kwiaty te przypominają kwiaty orlików, ale są delikatniejsze, zebrane w wyrastające ponad liście kwiatostany. Epimedium alpejskie (E. alpinum) to gatunek pochodzący z Europy Południowej. W naturalnych warunkach górskich osiąga zaledwie 6 cm wysokości, uprawiany w ogrodach dorasta do 30 cm. Tworzy jajowate liście długości 12 cm, na brzegach pokryte kolcami. Drobne kwiaty rozwijają się w maju, są zebrane w kwiatostanach. Główną ozdobą rośliny są jednak liście, szybko tworzące wspaniałą, grubą matę.
Epimedium czerwone (E. rubrum) to gatunek uzyskany ze skrzyżowania epimedium alpejskiego i wielokwiatowego. Jego cechą charakterystyczną są przebarwiające się na czerwono, bardzo efektowne i dekoracyjne liście. Roślina tworzy gęste, zwarte kępy dorastające do 30–40 cm wysokości. Od kwietnia do maja pojawiają się niewielkie, biało-czerwone kwiaty z żółtymi pylnikami, zebrane w luźne, wiechowate kwiatostany. Jesienią liście stają się czerwono-brunatne. Epimedium czerwone zostało wyróżnione przez brytyjskie Royal Hortticulture Society nagrodą Award of Garden Merit, przyznawaną roślinom o nieprzeciętnych walorach ozdobnych i uprawowych.
Epimedia najlepiej rosną na stanowiskach półcienistych lub cienistych, na glebach żyznych, umiarkowanie wilgotnych, przepuszczalnych. Starsze rośliny dosyć dobrze wytrzymują niedobór wody. Najlepiej sprawdzają się sadzone w dużych grupach pod koronami drzew i krzewów w parkach, ogrodach naturalistycznych oraz na rabatach bylinowych. Wraz z bergeniami stanowią ciekawą alternatywę dla skądinąd niezbyt licznej grupy bylin okrywowych tworzących wiosną kwiaty. Komponowanie odmian o różnej barwie liści i kwiatów pozwala uzyskać bardzo efektowne kobierce. Rośliny można uprawiać także w pojemnikach wykorzystywanych do dekoracji zacienionych.
Bodziszki
Bodziszek (Geranium) to ciekawy rodzaj botaniczny obejmujący ok. 450 gatunków bylin oraz roślin jednorocznych występujących na półkuli północnej. W Polsce naturalnie rośnie ok. 15 gatunków zaliczanych do rodzaju Geranium. Odmiany ogrodowe bodziszków są cenione ze względu na dekoracyjne ulistnienie oraz obfite kwitnienie. Są to w przeważającej większości byliny, które dosyć szybko zarastają przeznaczone im zagony czy rabaty. Wiele z dostępnych odmian doskonale nadaje się nie tylko do uprawy w ogrodach przydomowych, ale również na miejskich kwietnikach, w zieleni osiedlowej oraz jako runo w widnych parkach miejskich.
Jedną z ciekawszych odmian mieszańcowych bodziszka, charakteryzującą się wyjątkowo obfitym i długotrwałym kwitnieniem, jest bodziszek Rozanne. Jest to odmiana odkryta pod koniec lat 80. XX w. przez Rozanne Waterer w jej ogrodzie w Kilve w Anglii. Jej uwagę zwrócił okaz, który kwitł bez przerwy od czerwca do listopada i silnie się rozrastał. W 1991 r. Rozanne Waterer zainteresowała nowym mieszańcem szkółkę Blooms of Bressingham, która rozmnożyła go i po raz pierwszy zaprezentowała światu podczas londyńskiej wystawy Chelsea Flower Show w 2000 r. Wytrzymałość na zróżnicowane warunki uprawy oraz bogate walory ozdobne nowej odmiany spowodowały, że szybko stała się popularna w Europie i poza jej granicami. Otrzymała wiele prestiżowych nagród branży ogrodniczej, czego ukoronowaniem był tytuł „Rośliny stulecia”, przyznany z okazji 100-lecia Chelsea Flower Show. Bodziszek Rozanne tworzy okazałe kępy dorastające do 40 cm wysokości. Liście ma klapowane, żywo zielone, jesienią czerwieniejące. Duże, do 5 cm średnicy, niebieskoliliowe kwiaty z jaśniejszym środkiem, osadzone są na szypułkach pojedynczo, w parach lub zebrane po kilka. Pojawiają się licznie od czerwca. Kwitnienie jest wyjątkowo długie jak na bylinę – trwa nieprzerwanie do jesiennych przymrozków. Jego obfitość mogą jedynie osłabiać susze i upały, które niekorzystnie wpływają też na wielkość kwiatów. Bodziszek ten znosi jednak wysoką temperaturę, jest ponadto tolerancyjny wobec gleby, o ile tylko jest przepuszczalna (najlepiej, gdy pozostaje stale lekko wilgotna). Preferuje stanowisko półcieniste, ale może rosnąć również w słońcu albo ewentualnie w cieniu.
Jednym z ciekawszych gatunków, wykorzystywanych jako roślina okrywowa i zadarniająca, jest także bodziszek korzeniasty (G. macrorrhizum). Gatunek ten naturalnie występuje w południowo-wschodnich Alpach, Apeninach, na Bałkanach i w Karpatach. Jest to niska bylina o szerokim, kępiastym pokroju, dorastająca do 30-40 cm wysokości, rozrastająca się na boki za pomocą krótkich, podziemnych rozłogów. Zielone liście i łodygi rośliny gęsto pokrywają gruczołowate włoski. Jesienią liście lekko przebarwiają się na czerwono. Roślina kwitnie od maja do lipca, tworząc różowoczerwone kwiaty zbudowane z pięciu okrągłych, zachodzących na siebie płatków. W trakcie kwitnienia rośliny wabią motyle oraz inne owady zapylające.
Kolejnym wartościowym bodziszkiem wykorzystywanym w parkach i ogrodach jako roślina okrywowa i zadarniająca jest bodziszek kantabryjski (G ×cantabrigense) ‘Cambridge’ uzyskany ze skrzyżowania bodziszka dalmackiego (G. dalmaticum) z bodziszkiem korzeniastym (G. macrorhizum). Dorasta on do 30 cm wysokości. Jego liście z wierzchu są pokryte delikatnym kutnerem, od spodu są matowe, aromatyczne. Od czerwca do lipca rozwijają się ozdobne, różowe kwiaty. Po przekwitnieniu płatki korony opadają, ale ozdobne pozostają zrośnięte ze sobą na kształt żebrowanej beczułki działki kielicha. Do bodziszków szybko zadarniających duże powierzchnie zalicza się również bodziszek żałobny (G. pheum) ‘Samobor’, kwitnący na przełomie wiosny i lata. Roślina ta tworzy purpurowoczarne kwiaty oraz bardzo oryginalne liście pokryte dużymi, brązowymi plamami. Bodziszek żałobny jest też spotykany w odmianie ‘Album’ o białych kwiatach.
Wymienione bodziszki są bylinami łatwymi w uprawie, zdrowymi, odpornymi na mróz i krótkotrwałe okresy suszy. Dobrze rosną na stanowiskach słonecznych lub półcienistych, na glebach przeciętnych, wilgotnych, przepuszczalnych. Byliny te najpiękniej prezentują się sadzone w grupach, w liczbie 3–7 sztuk na 1 m2. Nadają się do zadarniania gleby pod świetlistymi koronami drzew, sadzenia wzdłuż ścieżek i alejek spacerowych, tworzenia kwiatowych dywanów i rabat – zarówno w zieleni parkowej, osiedlowej czy ogrodach przydomowych.
Paweł Kudelski
