10 stycznia 2020
Perukowce i sumaki do miasta
Oba rodzaje - perukowiec (Cotinus) i sumak (Rhus) są ze sobą blisko spokrewnione – należą do rodziny nanerczowatych. Ze względu na wysoką tolerancję na upał i niedobór wody, dobrze sprawdzają się w miastach.
Perukowce
Na świecie znane są dwa gatunki perukowca - perukowiec podolski (Cotinus coggygria) – krzew naturalnie występujący w Europie i Azji, wprowadzony do uprawy pod koniec XIX wieku, obecnie powszechnie sadzony w ogrodach przydomowych oraz pochodzący z Ameryki Północnej perukowiec amerykański (C. obovatus) - drzewo nie spotykane u nas poza kolekcjami dendrologicznymi, ale wykorzystywane w hodowli mieszańcowych odmian ozdobnych.
Te z pozoru zwykłe rośliny liściaste na początku lata okrywają się puszystymi kwiatostanami przypominającymi barokowe peruki. Owe obłoki lub peruki są utworzone z setek tysięcy drobnych, rozgałęzień szypułek kwiatowych. Dlatego w języku angielskim rodzaj Cotinus określa się mianem „Smoke Tree” lub „Smokebush” – czyli dymiącym się drzewem lub krzewem, a po francusku Arbre á Perruque – drzewem w peruce.
Perukowce są kserofitami. W toku ewolucji rośliny te przystosowały się do zasiedlania stanowisk suchych, ciepłych i silnie nasłonecznionych. Stąd dobrze czują się w środowisku miejskim, gdzie ze względu na występowanie efektu wysp ciepła temperatura jest wyższa, a dostępność wody często ograniczona.
Rośliny nie mają specjalnych wymagań glebowych, preferują podłoża wapienne, lekkie, przepuszczalne, piaszczysto-gliniaste, tolerują zasolenie gleby i suszę, są odporne na mróz. Ze względu na intensywny wzrost, trwający aż do jesieni, słabo zdrewniałe wierzchołki pędów mogą przemarzać w przypadku wystąpienia silnego mrozu na początku zimy. Wiosną krzewy perukowców dosyć późno budzą się do życia, zwykle dopiero w połowie maja, a młode liście rozwijają się najpierw w dolnej części pędów. Dlatego warto wstrzymać się z cięciem pielęgnacyjnym pędów, które wydają się być przemarznięte, bo może okazać się, że wcale tak nie jest. Zwykle cięcie krzewów nie jest w ogóle potrzebne, bo wiele współczesnych odmian ma zwarty pokrój i nie osiąga dużych rozmiarów.
Większość oferowanych w szkółkach i centrach ogrodniczych perukowców to odmiany kompaktowe, dorastające do 2-3 metrów wysokości, o zaokrąglonym pokroju. Ich jednoroczne przyrosty mogą być długie, w kolejnym roku rozgałęziają się w górnej części. Liście są pojedyncze, całobrzegie, odwrotnie jajowate, jasnozielone u gatunku, u odmian mogą być od seledynowych do ciemnozielonych, przez żółte, ceglaste, purpurowe do ciemnobordowych. Blaszki liściowe mają od 5 do 10 cm długości, są osadzone na długich ogonkach i rozmieszczone skrętolegle na pędach. Jesienią liście intensywnie przebarwiają się na pomarańczowo i czerwono.
Krzewy perukowców kwitną w czerwcu. Ich kwiaty są małe, mają zaledwie 3-4 mm średnicy, są częściowo sterylne i ledwie zauważalne, zebrane w luźne, wiechowate kwiatostany. W lipcu szypułki kwiatów rozrastają się intensywnie i stają pierzaste, tworząc w ten sposób charakterystyczne, puszyste peruki pokrywające obficie cały krzew. W zależności od odmiany peruki mogą być lekko lub intensywnie różowe, cytrynowe, czerwonawe albo purpurowe. Peruki utrzymują się bardzo długo, niemal do wiosny, choć oczywiście po zaschnięciu tracą wyrazisty kolor, są popielate lub srebrzyste.
Największą popularnością w uprawie cieszą się odmiany o purpurowych liściach, np. ‘Royal Purple’, ‘Purpureus’, ‘Velvet Cloak’ oraz krzewy zaliczane do zbiorowej grupy odmiany ‘Rubifolius Group’. Rośliny te dorastają do około 3-4 m wysokości. Szczególnie wartościowe i przydatne do zastosowań miejskich są nowe, niskie odmiany bardzo wcześnie wchodzące w okres kwitnienia: ‘Young Lady’ i SMOKEY JOE (obie o zielonych liściach) nadające się do sadzenia na terenach osiedli, zwłaszcza w ogrodach zakładanych na dachach oraz stropach podziemnych garaży, a także do uprawy w pojemnikach ustawianych wzdłuż ulic, na balkonach czy tarasach. W porównaniu do innych odmian perukowców tworzą one wyjątkowo dużo puszystych, efektowych peruk w bardzo młodym wieku. Ciekawa jest też silniej rosnąca odmiana GOLDEN SPIRIT, która ma złocistożółte liście oraz mieszańcowa odmiana ‘Grace’, o dużych, owalnych, winnoczerwonych liściach. Z nowości warto wymienić odmianę ‘Lilla’. Jest to karłowa wersja odmiany ‘Royal Purple’, dorasta do 1,5 m wysokości, tworzy dosyć krótkie pędy i purpurowe liście, na których często widoczna jest różowa obwódka.
Sumaki
Do rodzaju sumak należy ponad 200 gatunków drzew, krzewów i pnączy występujących głównie w krajach tropikalnych i subtropikalnych. W Polsce powszechnie uprawia się dwa gatunki pochodzące z Ameryki Północnej, sumak octowiec (Rhus typhina) oraz sumak gładki (R. glabra). Zaokrąglone, ażurowe korony tych roślin przypominają z daleka afrykańskie akacje, wprowadzając element egzotyki do kompozycji, w których się je wykorzystuje. Walory ozdobne obu gatunków to grube, owłosione pędy, amarantowe owocostany i bajecznie kolorowe jesienią liście. Zupełnie nieznanym, a wyjątkowo przydatnym do zastosowań w terenach zurbanizowanych, jest sumak wonny (Rhus aromatica).
Sumak octowiec to nieduże drzewo o rozłożystej, ażurowej koronie, często wielopniowe, dorastające maksymalnie do 5-6 m wysokości. Pień jest zwykle krótki i nisko rozgałęziony, liście pierzastozłożone, długości 40-50 cm. Blaszki liściowe są zielone, jesienią wcześnie przebarwiają się w jaskrawych odcieniach dojrzałych pomarańczy, granatów i cytryn. Ozdobą krzewów żeńskich są amarantowe owocostany, pojawiające się w lipcu na szczytach pędów.
Sumak octowiec oferowany jest w zaledwie kilku odmianach. Jedną z ciekawszych i łatwo dostępnych w krajowych szkółkach jest odmiana ‘Dissecta’ – niższa od gatunku, dorasta do 3-4 m wysokości. Tworzy grube pędy, rozgałęziające się widlasto na kształt poroża jelenia. Drzewo daje rozłogi, często rośnie horyzontalnie lub nawet pokłada się na ziemi, dzięki czemu może być stosowane jako roślina okrywowa, zwłaszcza na wszelkiego rodzaju skarpach i nasypach, które stabilizuje i umacnia. Pierzastozłożone liście dorastają do 50 cm długości, składają się z głęboko powcinanych koronkowych listków przypominających liście paproci.
Mutacją odmiany ‘Dissecta’ jest odmiana TIGER EYES charakteryzująca się żółtą barwą liści. Sumak gładki ‘Laciniata’ to mniej znany kuzyn sumaka octowca o delikatnych, ażurowych, silnie powcinanych listkach osadzonych na czerwonych osadkach. Drzewo dorasta zaledwie do 2 m wysokości, nisko się rozgałęzia i bardzo często pokłada na ziemi. Daje liczne odrosty.
Zupełnie nieznanym, a doskonale nadającym się do uprawy w zieleni miejskiej jest sumak wonny. Krzew ten początkowo rośnie dosyć płasko, powoli wypiętrza się przyjmując półkulisty pokrój. W Polsce krzew rzadko osiąga więcej niż 1,5 - 2 m wysokości. Liście ma zupełnie inne od wcześniej opisanych gatunków - drobne, trójlistkowe, do 5 cm średnicy, zielone, jesienią pięknie przebarwiają się na pomarańczowo i czerwono. Po roztarciu liście i gałązki intensywnie pachną. Krzewy bywa oferowany w dwóch odmianach okrywowych – ‘Carpet’ i ‘Grow-Low’.
Wymienione sumaki mają bardzo małe wymagania względem podłoża, tolerują gleby nieurodzajne i suche oraz stanowiska od głęboko zacienionych do w pełni nasłonecznionych. Są całkowicie mrozoodporne. Tworzą płytki system korzeniowy i dają odrosty. W ogrodach prywatnych i osiedlowych tworzenie odrostów jest cechą często niepożądaną, dlatego należy je usuwać, gdy tylko się pojawią. Jednak z drugiej strony, tworzenie podziemnych rozłogów sprzyja umacnianiu podłoża i przeciwdziała erozji gleby na skarpach, nasypach czy zboczach, w takich miejscach sumaki spełniają rolę roślin zadarniających. Rośliny sadzone na skarpach można nawet celowo stymulować do tworzenia odrostów poprzez uszkadzanie korzeni. W tym celu wystarczy w obrębie korony drzew wbić w kilku miejscach szpadel. W miejscach zranień podziemnych pędów i korzeni sumaki szybko wytworzą odrosty.
Perukowce i sumaki dobrze prezentują się w kompozycjach z niewysokimi krzewami oraz na rabatach bylinowych. Nadają się do obsadzania rond oraz pasów zieleni oddzielających jezdnie. Efektownie wyglądają sadzone w grupach, po kilka lub kilkanaście sztuk. Rośliny te warto sadzić na terenach należących do szkół i przedszkoli, gdzie w okresie letnich wakacji często brakuje odpowiedniej opieki i podlewania. Owocostany obu gatunków można wykorzystywać do tworzenia kompozycji florystycznych zarówno ze świeżych jak i suszonych kwiatów.
Jedną z niewielu chorób, na które mogą zapadać perukowce i sumaki, jest werticilioza, wywoływana przez grzyby z rodzaju Verticillium, które zasiedlają i zatykają wiązki przewodzące. Objawem porażenia jest nagłe więdnięcie części lub całej rośliny, rozpoczynające się od wierzchołków pędów. Do porażania dochodzi najczęściej wtedy, gdy krzewy są sadzone na glebach zbyt ciężkich oraz podmokłych, a woda stagnuje przez dłuższy czas w obrębie systemu korzeniowego. Chorych roślin nie da się uratować, trzeba je usunąć, by choroba się nie rozprzestrzeniała. Najlepszą metoda zapobiegnia porażeniu roślin przez grzyby z rodzaju Verticillium jest sadzenie podatnych gatunków na przepuszczalnych i lekkich podłożach.
