16 stycznia 2021
Piwonie
Piwonie to jedne z najstarszych roślin ozdobnych, uprawiane w chińskich ogrodach już przed 3 tysiącami lat. Ich ozdobą są niezwykle piękne, różnorodne, a często też przyjemnie pachnące kwiaty. Liczba odmian piwonii nie jest dokładnie znana, ale z pewnością przekracza 10 tys. Nie mniej dekoracyjne są także liście piwonii, zwłaszcza te ciemnozielone i błyszczące, z delikatnym fioletowym lub purpurowym odcieniem. Piwonie są trwałe i długowieczne, dlaczego więc nie miałyby częściej pojawiać się na osiedlowych czy parkowych rabatach?
Piwonie bylinowe
Piwonie mogą być bylinami, półkrzewami lub krzewami. Najpopularniejsze u nas są gatunki bylinowe, czyli przede wszystkim piwonia chińska (Paeonia lactiflora) z tysiącami odmian, a także piwonia lekarska (P. officinalis) oraz kolekcjonerskie gatunki botaniczne, np. piwonia odmienna (P. anomala), krymska (P. daurica) czy himalajska (P. emodi). Rośliny te tworzą pąki odnawiające na wieloletnich nasadach pędów ukrytych pod ziemią. Ich korzenie są zwykle silnie zgrubiałe. Po zakończeniu sezonu wegetacyjnego część nadziemna zamiera. Piwonie bylinowe są łatwe w rozmnażaniu i dzięki temu zwykle niedrogie – oczywiście poza najnowszymi odmianami o niestandardowej budowie i kolorystyce kwiatów.
Najpopularniejszym gatunkiem wykorzystywanym w ogrodnictwie i hodowli odmian ozdobnych jest piwonia chińska (Paeonia lactiflora), bylina pochodząca z terenów północnej Azji. Roślina ta dorasta od 0,5 do 1 m wysokości, tworzy od kilku do kilkunastu kwiatów na łodydze. Jej kwiaty są pojedyncze, zbudowane z 9-13 białych lub różowych płatków korony otaczających liczne żółte pylniki. W pełnym rozkwicie kwiaty mają od 8 do 15 cm średnicy. Liście są najczęściej duże, ciemnozielone, podwójnie trójdzielne, dekoracyjne. Piwonię chińską sprowadzono do Europy w XVIII wieku, a obecnie w sprzedaży dostępne są wyłącznie jej odmiany ogrodowe różniące się budową i kolorem kwiatów. Efektem wieloletnich prac hodowlanych było uzyskanie roślin o kwiatach pojedynczych, półpełnych, pełnych, w kolorach od białego i kremowego, przez całą gamę odcieni koloru różowego, po czerwone i purpurowe, pachnących bądź pozbawione zapachu. Najwcześniejsze odmiany zakwitają pod koniec kwietnia, najpóźniejsze kończą kwitnienie na początku lipca.
Gatunki krzewiaste
Mniej znane, ale bardzo cenne i warte szerszej popularyzacji są gatunki krzewiaste piwonii, o egzotycznym wyglądzie i spektakularnie pięknych kwiatach. Są to krzewy o zdrewniałych pędach i sezonowym ulistnieniu, dorastają do 1,5 m wysokości. Wbrew obawom gatunki te są dobrze przystosowane do uprawy w polskich warunkach klimatycznych i mogą być u nas z powodzeniem sadzone na terenie całego kraju. Do tej grupy piwonii zalicza się m.in. formy botaniczne piwonii krzewiastej (P. suffruticosa), piwonii Delavaya (P. delawayi) czy piwonii Rocka (P. rockii), jak i bardzo liczne ich odmiany uprawne. Ze względu na skomplikowany sposób rozmnażania (zwykle rozmnaża się je przez szczepienie na korzeniach piwonii chińskiej lub lekarskiej) odmiany piwonii krzewiastych są znacznie droższe od piwonii bylinowych. Rośliny te były uprawiane i selekcjonowane przez ponad 2000 lat w Chinach oraz przez 1000 lat w Japonii, stąd wiele dostępnych współcześnie odmian nosi azjatycko brzmiące i trudne dla nas do wymówienia nazwy.
Piwonia krzewiasta i jej odmiany tworzą niewielkie krzewy o grubych, słabo rozgałęzionych, zdrewniałych pędach. Rosną wolno, osiągają do 1-1,5 m wysokości. Ich liście są duże, zwykle podwójnie złożone, jasno lub ciemnozielone. Pojedyncze pąki kwiatowe tworzą się wiosną na szczytach młodych przyrostów. Kwiaty mogą być pojedyncze, półpełne lub pełne, przyciągają uwagę dużym rozmiarem, u niektórych odmian kwiaty w pełnym rozkwicie osiągają 20 cm średnicy, oraz niesamowitą paletą barw – białych, różowych, czerwonych, purpurowych oraz niespotykanych u mieszańców piwonii chińskiej – żółtych czy fioletowych. Kwiaty są zbudowane z centralnie umieszczonych słupków otoczonych wieńcem żółtych pręcików w liczbie od 100 do ponad 200 oraz zaokrąglonych płatków korony, często nieregularnie powcinanych na szczycie.
Mieszańce Itoh
Wreszcie najmniej jeszcze popularne ale chyba najciekawsze są obecnie mieszańce międzysekcyjne, nazywane też piwoniami Itoh. Ich hodowlę rozpoczął Japończyk Toichi Itoh krzyżując w 1948 r. gatunki bylinowe z gatunkami krzewiastymi. Następnie ich hodowlę kontynuowano w latach 60. i 70. XX wieku w USA. Obecnie liczba odmian mieszańców Itoh przekroczyła już 100 i systematycznie rośnie. Wyglądem przypominają one piwonie krzewiaste, ale są bylinami. To właśnie w tej grupie znajduje się najwięcej odmian o niestandardowych barwach, przede wszystkim żółtych, ale też łososiowych, fioletowych, różowych, białych i różnego rodzaju mieszankach kolorystycznych. Ogromną zaletą licznych mieszańców Itoh jest tworzenie sztywnych, odpornych na wyleganie łodyg. Kwiaty są dosyć duże, często bywają trwalsze niż u piwonii krzewiastej, ale w pierwszych latach uprawmy mogą być nieco schowane pomiędzy liśćmi. Zmienia się to z wiekiem roślin – starsze i bardziej rozrośnięte egzemplarze przepięknie eksponują swoje kwiaty na tle liści.
Idealne na rabaty
Kwiaty wielu półpełnych i pełnych odmian piwonii podczas deszczu zbierają wodę i stają się bardzo ciężkie, co powoduje, że ich łodygi się uginają, a czasem wręcz całe rośliny pokładają się na ziemi. Niestety po ustaniu deszczu rośliny zwykle nie są już w stanie się podnieść. To właśnie dlatego piwonie były rzadko stosowane na rabatach miejskich lub osiedlowych. Wprawdzie na rynku dostępne są dekoracyjne podpory dla piwonii, wykonane z metalu lub tworzyw sztucznych, jednak ich zastosowanie wiąże się z koniecznością usuwania na czas wiosennych prac pielęgnacyjnych (koszenia zaschniętych łodyg) i jest dosyć kosztowne. Innym rozwiązaniem jest dobór odmian kompaktowych, o sztywnych łodygach, odpornych na wyleganie, zdobiących rabaty niezależnie od warunków atmosferycznych. Tego typu odmiany są coraz łatwiej dostępne w polskich szkółkach.
Szukać ich należy przede wszystkim na liście laureatów odmian odznaczonych wyróżnieniem Award of Landscape Merit (ALM), przyznawanym przez Amerykańskie Towarzystwo Piwoniowe (American Peony Society). Są to zarówno odmiany współczesne piwonii bylinowych i mieszańców Itoh oraz kultywary uzyskane na przestrzeni niemal 90 lat.
Odpowiednio dobierając i komponując odmiany wczesne ze średnimi i późnymi można uzyskać efekt kwitnienia trwający ponad 2 miesiące! Znaczenie ma również to, czy dany kultywar tworzy pąki boczne, dzięki którym okres kwitnienia znacznie się wydłuża. Nie bez znaczenia jest też to, czy kwiaty pachną. Przykładem idealnej odmiany na bezobsługowe rabaty jest ‘Old Faithful’ – bylinowa piwonia tworząca sztywne pędy zwieńczone pojedynczymi, pełnymi, ciemnoczerwonymi kwiatami. Zakwita późno, w czerwcu, ma piękne ciemnozielone liście zdobiące rabatę po przekwitnieniu. Podobne pełne kwiaty tworzą ‘Eliza Lundy’ (czerwone), ‘Etched Salmon’ (różowe), ‘Many Happy Returns’ (czerwone), ‘Rozella’ (ciemnoróżowe). Bardzo efektowne są piwonie anemonowe, których kwiaty są zbudowane z jednego lub kilku okółków szerokich płatków korony otaczających zebrane w pompon płatki powstałe z przekształconych (rozrośniętych) pręcików. Tego typu odmiany polecane do sadzenia w miastach to: ‘Charm’ (purpourowa), ‘Comanche’, ‘Garden Lace’, ‘Sword Dance’ (różowo-żółte), ‘Do Tell’ (biało-różowa)’, ‘Gay Paree’ (różowo-różowa), ‘Mahogany’ (czerwono-żółta), ‘White Cap’ (różowo-biała).
Mniej narażone na wyleganie są odmiany o kwiatach pojedynczych. W tej grupie roślin szczególnie warte wyróżnienia są kwitnące na czerwono, wczesne odmiany: ‘America’, ‘Burma Ruby’, ‘Early Scout’, ‘Little Red Gem’, ‘Merry Mayshine’; kwitnące na różowo: ‘Friendship’, ‘Lovely Rose’, ‘Roselette’, ‘Salmon Dream’ oraz ‘Coral ‘n Gold’ o kwiatach pomarańczowych. Później zakwitają na czerwono ‘Scarlett O’Hara’ i ‘Topeka Garnet’ oraz na biało ‘Krinkled White’. Wymienione odmiany doskonale się sprawdzają w kompozycjach naturalistycznych.
Ciągle mało znane, a polecane do sadzenia szczególnie na rabatach w zieleni osiedlowej, są mieszańce Itoh o pełnych kwiatach: ‘Bartzella’ – numer jeden wśród żółtych odmian, obficie i niezawodnie kwitnąca, ‘Canary Brilliants’ o brzoskwiniowych kwiatach i ‘Garden Treasure’ – zawsze zwracająca uwagę swoimi pięknie wyeksponowanymi, żółtymi kwiatami. Z odmian o żółtych kwiatach półpełnych na wyróżnienie zasługuje ‘Prairie Charm’.
Wymagania piwonii
Piwonie najlepiej rosną na glebach gliniasto-piaszczystych, dobrze i głęboko uprawionych, dostatecznie wilgotnych, ale przepuszczalnych, o dużej zawartości próchnicy. Rośliny te, a zwłaszcza piwonia krzewiasta, preferują podłoża o odczynie obojętnym lub nawet zasadowym. Na glebach lżejszych piwonie bylinowe szybciej się rozrastają, tworzą więcej pędów i liści, z kolei gleby cięższe sprzyjają obfitszemu kwitnieniu i intensywniejszemu wybarwieniu kwiatów. Piwonie są roślinami wyjątkowo trwałymi, mogą rosnąć w jednym miejscu nawet przez kilkadziesiąt lat. Stąd ważne jest by nie sadzić ich ani za płytko, ani za głęboko, czyli zwykle tak, aby korzenie były przykryte 3-5 cm warstwą gleby. Jedynie piwonie krzewiaste, odmiany szczepione, należy sadzić głębiej, tak by miejsce szczepienia znalazło się na głębokości około 10 cm. Dzięki temu rośliny będą w stanie wytworzyć własne korzenie. Stanowisko dla piwonii powinno być słoneczne. Piwonie są rzadko atakowane przez choroby i szkodniki. Spośród chorób mogą wystąpić szara pleśń, rdza piwonii i plamistości liści. Zapobieganiu występowania chorób sprzyja usuwanie zaschniętych liści i łodyg piwonii bylinowych.
Grzegorz Falkowski
Związek Szkółkarzy Polskich
