25 kwietnia 2021
Tawuły
Tawuła (Spiraea) to rodzaj botaniczny obejmujący kilkadziesiąt gatunków krzewów występujących w strefie klimatu chłodnego półkuli północnej. Wiele z nich wykorzystuje się jako rośliny ozdobne, sadzi się je w zieleni osiedlowej, parkowej, na rabatach, rondach, skwerach, wzdłuż dróg i ulic. Rośliny różnią się między sobą wielkością i pokrojem, terminem kwitnienia oraz barwą liści. Odpowiednio dobrane pozwalają stworzyć atrakcyjne, trwałe kompozycje przyciągające uwagę od wczesnej wiosny do późnej jesieni.
Tawuła japońska 'Genpei' dzięki utrwalonej mutajci tworzy białe i różowe kwiaty na jednej roślinie
W Polsce dziko rosną 3 gatunki tawuł, spośród których tylko jeden – tawuła wierzbolistna (S. salicifolia) ma znaczenie dekoracyjne i jest na większą skalę wykorzystywany w ogrodnictwie. Jest to krzew rozrastający się za pomocą rozłogów, tworzy proste, sztywne pędy dorastające do 2 m wysokości, zwieńczone wiechowatymi kwiatostanami. Liście tawuły wierzbolistnej przypominają liście wierzby białej. Roślina kwitnie w czerwcu i lipcu tworząc na szczytach pędów walcowate lub stożkowate, różowe kwiatostany długości 10-15 cm, zbudowane z bardzo drobnych, pięciopłatkowych kwiatów. U odmiany ‘Alba’ kwiaty są białe. W czasie kwitnienia krzew jest odwiedzany przez liczne owady zapylające, m.in. motyle. Tawuła wierzbolistna jest gatunkiem plastycznym, tolerancyjnym w stosunku do podłoża i stanowiska. Dobrze rośnie na glebach od suchych po podmokłe i na stanowiskach nasłonecznionych po cieniste. Ponieważ tworzy odrosty nadaje się m. in. do obsadzania i stabilizowania skarp oraz nasypów. Sadzi się ją na terenach poprzemysłowych, wzdłuż tras komunikacyjnych. Co kilka lat wymaga przeprowadzenia silnego cięcia odmładzającego.
Pozostałe uprawiane u nas gatunki i kultywary tawuł (bądź ich mieszańce) pochodzą spoza Europy. Charakteryzują się wysoką zdrowotnością i są dobrze przystosowane do klimatu naszego kraju oraz uprawy w warunkach miejskich.
Tawuła szara (S. ×cinerea) ‘Grefsheim’, zwana także tawułą norweską, jest niewielkim, gęstym krzewem osiągającym około 1,5-2 m wysokości. Jej pędy są cienkie, delikatne, pokryte filcowatymi włoskami, charakterystycznie łukowato wygięte. Kwitnie na przełomie kwietnia i maja, jeszcze przed rozwojem liści, pokrywając się drobnymi, białymi kwiatami zebranymi w niewielkie baldachogrona osadzone wzdłuż zeszłorocznych pędów. Po kwitnieniu na gałązkach wyrastają drobne, lancetowate liście długości około 2,5 cm. Młode liście są gęsto pokryte włoskami, co nadaje krzewom szarozieloną, matową barwę. Jesienią liście przebarwiają się na żółto. Ponieważ odmiana ‘Grefsheim’ została wyhodowana w Norwegii jest dobrze przystosowana do uprawy w Polsce – odporna na mróz i suszę. Najczęściej jest sadzona w formie swobodnych żywopłotów lub stosowana pojedynczo w kompozycjach z innymi krzewami czy bylinami, co pozwala wyeksponować jej pięknie przewieszające się pędy. Najefektowniej prezentuje się w czasie kwitnienia. Ciąć należy ją zaraz po kwitnieniu. Odmiana została wyróżniona nagrodą Award of Garden Merit (AGM).
Tawuła szara ‘Grefsheim’ po przekwitnieniu tworzy ładne drobne liście
Fontanna kwiatów - tak wygląda w czasie kwitnienia tawuła van Houtte’a
Tawuła van Houtte’a (S. ×vanhouttei) jest obficie kwitnącym krzewem, dosyć znanym i zakorzenionym w krajobrazie polskich osiedli, gdzie był sadzony od dziesięcioleci. Jest to gatunek mieszańcowy, uzyskany we Francji około 1862 roku w wyniku krzyżowania S. cantoniensis z S. trilobata. Dorasta do 2,5 m wysokości, ma malowniczo przewieszające się pędy nadające krzewom formę fontanny - u dołu wąską, stopniowo rozszerzającą się ku górze i zakończoną szeroką czaszą. Blaszki liściowe mają do 4 cm długości, w kształcie są odwrotnie jajowate, na wierzchołku karbowane. W połowie maja na końcach krótkich, młodych przyrostów rozwijają się białe kwiaty zebrane w półkuliste baldachy. Kwiatostany mają kształt kopułek i są rozmieszczone w regularnych odstępach wzdłuż osi zeszłorocznych pędów. Jest ich tak dużo, że gałązki uginają się pod ich ciężarem i niemal kładą na ziemi, zwłaszcza, gdy osadzi się na nich rosa lub gdy pada deszcz. Krzewy tawuły van Houtte’a należy ciąć po kwitnieniu, w czerwcu. Są zdrowe, odporne na mróz. Mogą być uprawiane na terenie całego kraju.
W handlu, oprócz masowo uprawianego gatunku, znajdują się trzy odmiany o barwnych liściach. Dosyć popularna wyhodowana na początku XXI wieku, angielska odmiana ‘Gold Fountain’ o złocistym ulistnieniu. Rośnie wolniej od gatunku, osiąga mniejsze rozmiary. Dorasta do 1,5 m wysokości. Odmiana ta ma wyższe wymagania uprawowe w porównaniu do gatunku i nie wszędzie się sprawdzi. Preferuje gleby żyzne, gliniaste, stale umiarkowanie wilgotne, o odczynie od lekko kwaśnego do lekko zasadowego, stanowiska słoneczne, ale wówczas gleba powinna być stale wilgotna. Na glebach suchych w upalne dni żółte liście mogą być uszkadzane przez słońce.
Inną, mniej znaną brytyjską odmianą o ozdobnych, marmurkowatych liściach i białych kwiatach, jest ‘Captan’ Pink Ice, u której młode liście są różowe, później nakrapiane różowymi i kremowymi plamkami, latem ciemnozielone. Niestety odmiana ta jest mało stabilna genetycznie i często ulega rewersji. Ma ona podobne wymagania jak poprzednia. Interesującym kultywarem o szerszych możliwościach zastosowania w mieście, ze względu na kompaktowy pokrój i niski wzrost (do 50 cm wysokości), jest wyselekcjonowana na Łotwie odmiana ‘Medeloh’.
Do stosowania w ogrodach przydomowych, parkach i zieleni osiedlowej, a także do obsadzania dróg i pasów między jezdniami nadają się odmiany tawuły nippońskiej (S. nipponica), gatunku pochodzącego z Japonii, z wyspy Sikoku. Roślina ta najczęściej jest oferowana w odmianie ‘Snowmound’ – tworzącej gęste krzewy dorastające do 1,5 m wysokości. Zielone, łopatkowate liście mają od 2 do 3 cm długości. Białe kwiaty z żółtym oczkiem są zebrane w kilkunastokwiatowe baldachy, bardzo gęsto rozmieszczone wzdłuż zeszłorocznych pędów, rozwijają się na przełomie maja i czerwca. Inne, polecane odmiany tego gatunku to podobna pod względem pokroju ‘June Bride’ oraz niższa odmiana o pokładających się pędach White carpet. Bardzo dobrą, kompaktową odmianą do tworzenia zwartej okrywy, jest ‘Gerlve’s Rainbow’, o młodych liściach w odcieniu miedzi. Można używać jej na nieformowane lub formowane żywopłoty. Często stosowana jako roślina okrywowa zarówno na terenach płaskich, jak i na skarpach.
Młode liście tawuły nippońskiej 'Gerlve's Rainbow' mają lekko pomarańczowy kolor
Tawuła brzozolistna 'Tor Gold' najlepiej prezentuje się sadzona w większych grupach
Tawuła brzozolistna (S. betulifolia) to gatunek pochodzący z Północno-Wschodniej Azji, doskonale przystosowany do uprawy w Polsce, także w niesprzyjających warunkach miejskich. Krzew ten dorasta do około 1 m wysokości i nawet 2 m średnicy. W sprzedaży oferowany jest najczęściej w dwóch niższych, kompaktowych odmianach - zielonolistnej ‘Tor’ oraz żółtolistnej ‘Tor Gold’ (zdobyła złoty medal w konkursie nowości wystawy „Zieleń to Życie” w 2012 roku). Obie osiągają 60-80 cm wysokości. Ich liście są w zarysie okrągłe lub jajowate, na wierzchołkach karbowane, mają od 2 do 4 cm długości, jesienią przebarwiają się na żółto i pomarańczowo. Kwiaty białe, drobne, średnicy 4-8 mm, są zebrane w płaskie kwiatostany na szczytach pędów. Krzewy kwitną w czerwcu, nadają się do sadzenia w dużych grupach, jako rośliny okrywowe, do tworzenia obwódek, niskich żywopłotów oraz uprawy w pojemnikach
Tawuła japońska (S. japonica) w stanie naturalnym występuje na rozległym obszarze Azji, od Himalajów po Japonię. Do Europy została przywieziona najprawdopodobniej w drugiej połowie XIX wieku. Obecnie jest jednym z najpopularniejszych krzewów ozdobnych dostępnych w ogromnej liczbie odmian, a niemal co roku na rynku pojawiają się nowe kultywary. Dzięki bogatym walorom dekoracyjnym jest jednym z najczęściej sadzonych krzewów w zieleni osiedlowej. Może być uprawiana na rabatach bylinowych (świetnie toleruje niskie cięcie wczesną wiosną) oraz w różnego rodzaju pojemnikach.
Krzewy tawuły japońskiej kwitną na jednorocznych pędach, można je wiosną silnie przycinać
Tawuła japońska MAGIC CARPET
Jedną z najpopularniejszych, starszych odmian tawuły japońskiej jest ‘Anthony Waterer’ – silnie rosnący krzewy o półkulistym pokroju osiągający 0,8 m wysokości i podobną średnicę. Pojawiające się wiosną młode liście są czerwonawe, w trakcie rozwoju przybierają ciemnozieloną barwę, część z nich jest obrzeżona kremowo-różową, nieregularną obwódką. Dojrzałe liście są podłużne, wąskie, lancetowate, długości 5-10 cm, na brzegach podwójnie piłkowane. Ciemnoróżowe, drobne kwiaty pojawiają się na przełomie czerwca i lipca na szczytach jednorocznych pędów. Kwiaty są zebrane w duże, płaskie kwiatostany typu baldachogrona. Ponieważ pręciki są wyraźnie dłuższe od płatków korony, nadają kwiatostanom lekki, puszysty wygląd. W trakcie kwitnienia krzewy odwiedzają motyle, trzmiele i pszczoły. Odmiana została wyhodowana pod koniec XIX wieku w szkółce Anthonego Waterera w Knaphill, w Anglii. Nadal cieszy się niesłabnącą popularnością i jest oferowana w większości polskich szkółek. Jej sportem jest odmiana ‘Goldflame’ o pomarańczowych młodych liściach, stopniowo zmieniających się na żółtozielone. Niezwykłą paletę kolorów liści prezentuje odmiana MAGIC CARPET, dorastająca do 50 cm wysokości. Wczesną wiosną rozwijające się liście mają intensywnie pomarańczowy kolor, następnie robią się żółte, i tylko nowe przyrosty są czerwonopomarańczowe, a jesienią przyjmują barwy od pomarańczowych po bordowe. Odmiana otrzymała nagrodą AGM.
Ciekawą odmianą jest ‘Genpei’, zwana też ‘Shirobana’ – jej kwiaty mają zróżnicowane zabarwienie, od białych do różowolila. Różna kolorystyka kwiatów jest wynikiem niepełnej mutacji – jest to klasyczna chimera sektorialna. Z odmian o zielonych liściach i czerwonoróżowych kwiatach warto polecić: ‘Bullata’ (liście małe, grube i pomarszczone), ‘Crispa’ (liście głęboko powcinane, pomarszczone), ‘Darts Red’, ‘Froebelii’, ‘Little Princess’ i ‘Manon’. Najniższą, polecaną na obwódki, jest odmiana ‘Japanese Dwarf’. Do tworzenia jasnych, żółtych akcentów kolorystycznych, przydatne są: ‘Candlelight’, ‘Firelight’, 'Golden Carpet’, ‘Golden Princess’, ‘Goldmound’.
Tawuła japońska najlepiej rośnie na glebach żyznych i umiarkowanie wilgotnych, ale należy do roślin tolerancyjnych (za wyjątkiem odmian o jasnych, żółtych liściach), dlatego dobrze znosi gorsze warunki uprawy, w tym zanieczyszczenie powietrza i zasolenie podłoża. Krzewy należy sadzić na stanowiskach słonecznych. Coroczne wiosenne cięcie, na wysokości 10-15 cm od ziemi, zapewnia utrzymanie zwartego pokroju oraz obfite kwitnie. Obcinanie przekwitających kwiatostanów sprzyja zawiązywaniu kolejnych pąków kwiatowych. Krzewy tawuły japońskiej są w pełni mrozoodporne, prawie w ogóle nie ulegają atakom szkodników i rzadko chorują.
Tawuła japońska 'Goldmound'
Odmiany tawuły japońskiej stosuje się jako krzewy do okalania rabat, sadzenia przy drogach, chodnikach, wzdłuż ciągów komunikacyjnych oraz jako rośliny okrywowe (sadzone w liczbie 4 sztuk na m2). Tawułę japońską można sadzić pojedynczo, na rabatach bylinowych, ale w dużych ogrodach znacznie efektowniej prezentuje się w jednolitych nasadzeniach grupowych, zwłaszcza na skwerach i terenach parków, gdzie tworzy w okresie kwitnienia wyraziste plamy. Krzew doskonale nadaje się do obsadzania przyulicznych pojemników, skrzyń i donic.
Grzegorz Falkowski
Związek Szkółkarzy Polskich
