FITONCYDY – ROŚLINNE ANTYBIOTYKI

Fitoncydy są to związki produkowane przez rośliny wyższe tj. mszaki, paprotniki, nagonasienne, okrytonasienne o działaniu antybakteryjnym, pierwotniakobójczym i grzybobójczym. Fitoncydy (gr. fiton – roślina; cyd – sylaba oznaczająca właściwości bójcze) są odpowiednikiem antybiotyków wytwarzanych przez bakterie, grzyby i porosty. Substancje te mogą być wydzielane przez kwiaty, liście oraz korę.
DZIAŁANIE:

* Silnie bakteriobójcze i bakteriostatyczne
* Grzybobójcze i fungistatyczne
* Pierwotniakobójcze
* Hamujące rozwój wirusów lub uszkadzające ich strukturę
* Rozkurczowe, żółciopędne i żółciotwórcze
* Pobudzające krążenie krwi i wydzielanie soków trawiennych
* Wzmagające apetyt i przenikanie składników pokarmowych z jelit do krwi
* Obniżające stężenia cholesterolu i glukozy we krwi
* Hamujące agregację krwinek, co zapobiega zakrzepicy i przeciwdziała miażdżycy
* Zabijające prątki gruźlicy (w ciągu 3-5 min, czyli szybciej niż kwas karbolowy – fenol)

ROŚLINY BOGATE W FITONCYDY:

• Spośród drzew największe ilości fitoncydów wydzielane są przez gatunki iglaste:
  • Przede wszystkim jałowce (Juniperus) - szyszkojagody mają działanie dezynfekujące
  • sosny (Pinus) - właściwości wykrztuśne, moczopędne, dezynfekujące, żółciopędne, roz­kurczowe, przeciwbiegunkowe, bakteriobójcze.
  • świerki (Picea) - wywar i syrop świerkowy stosuje się w nieżytach górnych dróg oddechowych i w astmie.
  • jodły (Abies) - na dolegliwości trawienne na tle nerwowym
  • żywotniki (Thuja) - działanie przeciwwirusowe oraz immunostymulujące
• Natomiast wśród drzew i krzewów liściastych wyróżniają się:
  • Czeremcha (Padus) - wodny wyciąg z kwiatów i z kory działa silnie wykrztuśnie, uspokajająco, odkażająco, moczopędnie, przeciwgorączkowo, przeciwobrzękowo, przeciwreumatycznie, przeciwzapalnie, reguluje przemianę materii. Wywierają silny wpływ przeciwtrądzikowy.
  • Jarzębina (Sorbus) - działanie przeciwzapalne na błony śluzowe żołądka i jelit oraz łagodzą podrażnienia wątroby
  • Buk (Fagus) – ogólne wzmocnienie organizmu
  • Porzeczka czarna (Ribes nigrum) – regulacja pracy jelit, wzmaga apetyt
  • Jaśminowiec (Philadelphus) – stosowany w chorobach ginekologicznych
• Rośliny zielne i warzywne:
  • Cebula i czosnek – działanie bakteriobójcze
  • Papryka, pomidor i psianka – działają dobrze na układ kostny i moczowy
  • Piołun - pobudza funkcje wydzielnicze przewodu pokarmowego, zwiększa apetyt, działa żółciopędnie i odkażająco oraz jest środkiem przeciwrobaczym
  • Szałwia - antyseptycznie, ściągająco, przeciwzapalne
  • Kolendra – działa rozkurczowo, wzmaga apetyt
  • Tymianek – działanie bakteriobójcze
  • Macierzanka - działanie bakteriobójcze, zwłaszcza przeciw paciorkowcom

WARTO WIEDZIEĆ, ŻE:

• Największe osiągnięcia nad badaniem fitoncydów miał rosyjski badacz B. P. Tokin, który wprowadził termin i ich definicję
• Fitoncydy mają potężny wpływ na skład mikroflory w atmosferze i glebie. Przykładowo 1 ha jałowca wydziela w ciągu doby 3 kg lotnych fitoncydów, które są w stanie wyjałowić obszar dużego miasta!!!
• Wiele ziół i przypraw stosowanych w gastronomii zawiera znaczne ilości fitoncydów, które hamują rozwój bakterii saprofitycznych i patogennych np. gronkowca, w ten sposób poprawiając jakość higieniczną dań i potraw.
• Fitoncydy z cebuli i czosnku znalazły zastosowanie w leczeniu ropiejących ran, bliznowców i blizn, a także infekcji pochwy, odbytu i jelit
• Związki te są stosowane, jako środki konserwujące produkty spożywcze

Literatura:
http://luskiewnik.strefa.pl/stymulatory/preview/pages/p7.htm
http://portalwiedzy.onet.pl/12,,,,fitoncydy,haslo.html
http://www.uzytkowanielasu.zafriko.pl/kat/wlasciwosci_lecznicz

FITOREMEDIACJA - WYKORZYSTYWANIE ROŚLIN DO OCZYSZCZANIA POWIETRZA W MIASTACH

W 2007 roku po raz pierwszy odsetek ludzi żyjących w miastach przewyższył odsetek ludności wiejskiej. Głównym powodem migracji w stronę miast jest poszukiwanie wyższego standardu życia, rozumianego, jako lepszy dostęp do opieki medycznej, szkolnictwa czy miejsc zatrudnienia.

• Pyły – przeróżne drobne cząsteczki np.: ziarenka piasku, kawałeczki startych opon lub zarodniki i strzępki grzybów, bakterii oraz wirusów. Mają działanie rakotwórcze i alergenne, a także powodują wiele chorób dróg oddechowych
• Tlenki azotu – związki tlenu z azotem. Są ubocznymi produktami procesu spalania i możemy je winić za kwaśne deszcze oraz tworzenie niebezpiecznego dla wszystkich organizmów ozonu.
• Ozon – bardzo jadowity, trujący gaz, który powoduje powstawanie smogu w miastach.
• Lotne substancje organiczne – łatwo ulatniające się związki węglowodorowe, uwalniane podczas spalania produktów ropy naftowej np. benzyny, farby, rozpuszczalników, środków czyszczących, zmywaczy do paznokci
• Dwutlenek węgla – sam w sobie nieszkodliwy dla ludzi i zwierząt gaz, ale odpowiada za tzw. „efekt cieplarniany”, czyli ocieplanie się atmosfery ziemskiej. Powstaje podczas spalania produktów naftowych.

• Przywracanie terenów poprzemysłowych do stanu, którym mogą być ponownie zagospodarowane, jako tereny rekreacyjne, handlowe i nawet mieszkalne.
• Oczyszczanie terenów przy trasach komunikacyjnych takich jak autostrady czy trakcje kolejowe. Środki transportu są głównym źródłem toksyn.
• „Zielona wątroba” terenów miejskich

DOBÓR GATUNKÓW:

• Pochłanianie pyłów:

Drzewa iglaste są wydajniejsze od liściastych. W obrębie drzew liściastych poleca się gatunki zimozielone i te o dużej objętości i powierzchni liści.

Gatunki:

• Pochłanianie tlenków azotów i ozonu

Drzewa liściaste ze względu na strukturę liści (preferowane gładkie, płaskie liście) są wydajniejsze od drzew iglastych.

Przykładowe gatunki:

• Pochłanianie dwutlenku węgla

Tylko gatunki drzewiaste (drzewa i krzewy) są zdolne do odkładania CO₂.

• Las liściasty o powierzchni ok. 7 ha przechwytuje prawie 250 kg pyłów, czyli 36,4 kg na ha, a drzewa o idealnych warunkach nawet 300 kg/ha.
• Dział fitoremediacji zwany fitoekstrakcją (rośliny pobierają metale ciężkie z gleby za pomocą korzeni) ma największe znaczenie przy oczyszczaniu terenów poprzemysłowych. Metoda odnosi sukcesy, gdyż rośliny same znajdują i wydobywają je z gleby – gleba zostaje w stanie nienaruszonym, a poniesione koszty są niewielkie.
• Fitoremediacja staje się coraz bardziej popularna o czy świadczy na przykład decyzja burmistrza Nowego Jorku o posadzeniu dodatkowego 1 mln drzew, tak aby na 1 drzewo przypadało 4 mieszkańców miasta
• Pyły zawieszone zostały uznane za najgroźniejsze zanieczyszczenia powietrza – są sprawcą 34800 zgonów obywateli UE, a na terenach o największym stężeniu życie mieszkańców skraca się nawet o 2 lata!

DRZEWA POTRAFIĄ ZARABIAĆ NA SIEBIE!!!

Drzewa w mieście dostarczają mieszkańcom walorów estetycznych: zachwycają soczystą zielenią liści oraz kolorytem i zapachem kwiatów, ożywiają krajobraz, przyciągają ptaki i inne zwierzęta. Oprócz tego, zadrzewianie miast przynosi realne korzyści finansowe. Badania z ostatnich lat podają konkretne kwoty pieniężne, które „zarabiają” drzewa.

CO „ZYSKUJEMY” OD DRZEW?

Korzyści klimatyczne

• Obniżenie temperatury przez ocienianie i ewapo-transpirację (wyparowywanie wody przez liście).
  Z badań przeprowadzony w letnie dni, gdy temp. powietrza wynosiła 32° C, powierzchnia asfaltowa w tym czasie nagrzana była do 52° C, betonowa do 43° C, a trawnika do 35° C, zaś pod koronami drzew zanotowano tylko 28° C!
• Ograniczenie powstawania „wysp ciepła”, które w globalnej skali przeciwdziała ocieplaniu się atmosfery.
  Miejskie „wyspy ciepła”, obszary o podwyższonej temperaturze powietrza, powstają poprzez pochłanianie gorąca nagrzanych jezdni, chodników i budynków, redukcję roślinności, zwłaszcza drzew oraz z powodu zmian hydrologicznych. Wzrost temperatury powietrza prowadzi do wzrostu zanieczyszczeń, a w następstwie do chorób mieszkańców, zwłaszcza dzieci i osób starszych. Dodatkowa rosną koszty energii, która jest zużywana na ochładzanie pomieszczeń. Sadzenie drzew w mieście zmniejsza zasięg wysp ciepła. Koronny dowodem na to jest przykład Atlanty, jednego z najprężniej rozwijającego się miast USA. Od 1960 r. Atlanta podwoiła długość swoich ulic, a na potrzeby terenów budowlanych wycięto 65% lasów i powierzchni zadrzewionych, ale stała się znacznie gorętszym miastem o dużym zanieczyszczeniu powietrza. Kosztowna akcja posadzenia 5 tys. dużych drzew i 60 tys. młodszych z jednoczesną ochroną już istniejących zadrzewień, zmniejszyło zasięg wysp ciepła o 1/3!

Oczyszczanie powietrza (patrz również dział FITOREMEDIACJA)

• Redukcja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych, w tym metali ciężkich. Chroni Nas to przed astmą, chorobami układu oddechowego i serca.
• Pochłanianie dwutlenku węgla
• Drzewa uwalniają substancje lotne o właściwościach bakteriobójczych, podprawiających oddychanie i krążenie, łagodzących napięcie

• Zmniejszone ryzyko powodzi. Ograniczenie spływu wód gruntowych przez przechwytywanie wody w czasie opadów przez liście. Część wody wyparowuje, a część skapuje z liści i gałęzi lub spływa po pniu.
• Filtrowanie wód podziemnych. Polepszenie jakości wód dzięki oczyszczeniu ich z metali ciężkich i innych szkodliwych składników.

• Łagodzenie uciążliwości hałasu w warunkach miejskich. Przy pasach roślinności o szerokości 70-100 metrów odczucie hałasu jest redukowane nawet o połowę. Bariery roślinne o mniejszej szerokości (2-10 m) obniżają hałas nieznacznie, ale łagodzą dźwięki i zmniejszają jego dokuczliwość.

• Mieszkańcy miast potrzebują obecności zieleni w otoczeniu i bliskiego kontaktu. Zielone otoczenie poprawia nastrój, sprzyja relaksowi, zwiększa poczucie wartości, poprawia koncentrację i więzy międzyludzkie, przyśpiesza powrót do zdrowia.
• Zmniejszenie przestępczości o 38-55%. W zadbanych i dobrze wyglądających miejscach mniej jest aktów wandalizmu.
• Przyczyniają się do rozwoju wspólnot i społeczności lokalnych

• Efekt chłodzący dużego drzewa jest równoważny wydajności 5 klimatyzatorów pracujących 20 h/dobę
• Odpowiednio posadzone i pielęgnowane drzewa wokół domu pełnią rolę osłony przeciwwietrznej, co zmniejsza koszty ogrzewania o 10-12%
• Chronią nawierzchnie dróg, przedłużając ich trwałość - korony drzew zacieniając powierzchnię chronią asfalt przed przegrzaniem i wydłużają ich trwałość z 7-10 lat do 20 –25 lat.
• Przeprowadzone symulacje komputerowe wykazały, że posadzenie 1000 mln drzew w miastach USA zmniejszyłyby roczne zapotrzebowanie energii o 30 bilionów kWh, przynosząc oszczędności ok. 2 miliardów dolarów, a posadzenie 50 milionów drzew ozdobnych w miastach w Kalifornii jest równe budowie 7 nowych zakładów energetycznych o mocy 100 megawatów.
• W dużych miastach drzewa usuwają do 5575 ton zanieczyszczeń rocznie, co oszczędza 10 mln dolarów wydanych na urządzenia technologiczne do oczyszczania powietrza.
• Ograniczenie spływu wody deszczowej zmniejsza koszty instalacji systemu kanalizacyjnego. Obecność ok. 500 tyś. drzew przynosi oszczędności rzędu 600 tys. dolarów
• Wartość zadrzewionych działek jest wyższa i są one bardziej atrakcyjne dla kupujących. Według badań amerykańskich, wartość działki zadrzewionej wzrasta od 5 do 30% (wg innych badań 8-27%) w stosunku do niezadrzewionej. Jedno duże drzewo podnosi wartość działki o 1%. W badaniach niemieckich wykazano, że zadbany park lub ogród publiczny pozytywnie wpływa na wartość gruntów znajdujących się w promieniu aż 1500 metrów (wzrost wartości do 10%). W sąsiedztwie do 500 metrów wzrost wartości dochodzi aż do 20% wartości nieruchomości.

Ptaki są stałym elementem krajobrazu miejskiego, w dodatku bardzo urokliwym. Czy można wyobrazić sobie wiosenne poranki bez śpiewu ptaków, zbiorniki wodne bez kaczek krzyżówek czy brzegi Wisły bez mew śmieszek? Wiele gatunków ptaków w pełni zaaklimatyzowały się do środowiska miejskiego. Ich ostojami są śródmiejskie parki, ogrody, działki i cmentarze, a za miejsca lęgowe często służą budynki. Jednak ze względu na modernizację budownictwa (większe powierzchnie wybetonowane, zamykane otwory wentylacyjne, docieplanie budynków mieszkalnych, duże powierzchnie szklane) i zmniejszającą się ilość starodrzewu, liczebność ptaków w mieście gwałtownie spada. Dlatego w trosce o „skrzydlatych braci”, warto tak dobierać roślinność w naszym otoczeniu, by sprzyjała gniazdowaniu, dawała schronienie, a zimą stanowiła źródło pokarmu.

• Ptaki owadożerne zjadają dokuczliwe dla człowieka owady, jak i szkodniki roślin przyczyniając się do ochrony zieleni w mieście. Są to sikory, jaskółki, szpaki, drozdy, pliszki czy jerzyki.
• Wzbogacają bioróżnorodność i równoważą jej strukturę
• Ożywiają krajobraz miasta, jako jego najbardziej widoczna część fauny
• Pozwalają mieszkańcom na spędzanie czasu wolnego w kontakcie z przyrodą poprzez dokarmiane ptaków w parku, hobby ornitologicznego, fotografii przyrodniczej

• dzikie róże (Rosa rugosa, R. canina, R nitida i in.),
• derenie (Cornus alba, C. stolonifera, C. mas),
• berberysy (Berberis thunbergii, B. ottawensis i in.),
• ałycza (Prunus cerasifera),
• rokitnik (Hippophae rhamnoides),
• ligustry (Ligustrum vulgarne, L.ovalifolium),
• cis (Taxus ssp.),
• czarny bez (Sambucus nigra),
• jarzębiny (Sorbus ssp.),
• kaliny (Viburnum ssp.),
• świdośliwy (Amelanchier ssp.),
• śliwa tarnina (Prunus spinosa),
• jeżyny (Rubus ssp.),
• jarzębinogrusze (mieszańce jarzębu i gruszy xSorbopyrus auricularis),
• aronia (Aronia melanocarpa)

• Mieszkańcami lub stałymi gośćmi tego typu zarośli mogą być dzwońce, gile, makolągwy, szczygły, strzyżyki, zięby i trznadle a takie ptaki jak kosy, pokrzewki, kwiczoły, drozdy, jemiołuszki i dzięcioły.
• W Warszawie żyje 213 gatunków ptaków, z których 170 przebywa tam na stałe lub bardzo często, a na jednym km2 gnieździ się średnio 190-370 ptasich par.
• Kaczka krzyżówka jest jedynym gatunkiem, który w pełni zaadoptował się do warunków miejskich – kaczka korzysta z dokarmiania, zakłada gniazda w  bliskim sąsiedztwie ludzi, nawet na pasach zieleni między trasami.
• Istnieją opinie, że w centrach miast – najbardziej skażonym środowisku nie powinno się sadzić drzew i krzewów atrakcyjnych dla ptaków. Spaliny powodują kumulację ołowiu w owocach roślin przy ruchliwych roślinach, a niektóre gatunki ptaków żerujących na takich roślinach mogą chorować.

ROŚLNY OKRYWOWE - ALTERNATYWNY TRAWNIK

KORZYŚCI STOSOWANIA ROŚLIN OKRYWOWYCH W MIEŚCIE

• Bardziej wartościowe od trawników:
  • Odporniejsze na niekorzystne warunki siedliskowe, okresową suszę i zanieczyszczenia.
  • Znacznie atrakcyjniejsze – zmienność w ciągu roku, bogactwo pokrojów, barwy faktury.
  • Odporniejsze na zniszczenie przez ludzi (bariera psychiczna przed niszczeniem roślin większa niż trawników).
  • Wraz z upływem czasu wymagają znacznie mniej pielęgnacji niż trawniki, przez co ograniczają nakłady na utrzymanie zieleni (chociaż koszt założenia wyższy od kosztu założenia trawnika).
• Duże znaczenie ekologiczne
  
  • Siedlisko dla mikrofauny.
  • Działanie fitosanitarne - oczyszczające powietrze z zanieczyszczeń.
• Ograniczają erozje gleby na skarpach
• Hamują degradację gleb miejskich poprzez ułatwienie napowietrzania i zwiększanie retencji wodnej (dzięki systemowi korzeniowemu)

DOBÓR GATUNKÓW ROŚLIN OKRYWOWYCH

• Miejsca cieniste (pod drzewami)
  • konwalia majowa (Convallaria majalis)
  • gajowiec żółty (Lamiastrum)
  • pragnia syberyjska (Waldsteinia ternata)
  • trzmielina Fotrune’a (Euonymus fortunei) odm. ‘Coloratus’
  • bluszcz pospolity (Hedera helix)
  • runianka japońska (Pachysandra terminalis) odm. ‘Green Carpet’
  • barwinek pospolity (Vinca minor)
•  Miejsca półcieniste (na skraju drzew lub pod luźno rosnącymi drzewami)
  • bodziszek korzeniasty (Geranium macchorrizum)
  • epimedium czerwone (Epimedium rubrum)
  • tawułki (Astilbe arendsii, Astilbe chinensis)
  • pierwiosnki (Primula)
  • paprocie
  • funkia ogrodowa (Hosta hybrida)
  • tojeść rozesłana (Lysimachia nummularia)
  • dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans) odm. ‘Atropurpurea’
  • rdest pokrewny (Polygonum affine)
  • żywokost wielkokwiatowy (Symphytum grandiflorum)
  • pragnia syberyjska (Waldsteinia ternata)
  • turzyce (Carex)
  • tawuły (Spiraea betuifolia, Spiraea japonica)
  • tawulec pogięty ‘Crispa’ (Stephanandra incisa ‘Crispa’)
  • śnieguliczka Chenaulta (Symphoricarpos x chenaultii) ‘Hancock’

• Obszar nasłoneczniony
  • rozchodnik okazały (Sedum spectabile)
  • lawenda (Lavandula)
  • nawrot czerwonobłękitny (Buglossoides purpurocaerulea)
  • pięciorniki (Potentilla fruticosa)
  • niskie gatunki jałowców (np. J. horizontalis, J. sabina ‘Tamariscifolia’)
  • karłowe odmiany kosodrzewiny (P. mugo ‘Mops’, ssp. pumilio)
  • irgi (np. Cotoneaster ‘Coral Beauty’, ‘Skogholm’)
  • tawulec pogięty ‘Crispa’ (Stephanandra incisa ‘Crispa’)
  • tawuły japońskie (Spiraea japonica ‘Little Princess’, ‘Golden Princess’, ‘Goldmound’)
  • rdest pokrewny (Polygonum affine)
  • przywrotnik miękki (Alchemilla mollis)
  • róże okrywowe (różowa ‘The Fairy’, czerwona ‘Chimo’)

• Dobrze dopasować gatunek do istniejących warunków siedliskowych.
• Dopasować wysokość roślin okrywowych do powierzchni obsadzanej → na mniejszych obszarach sadzimy niższe rośliny,  a na większych wyższe.
• Rozstawę dobierać do siły wzrostu roślin i warunków siedliskowych.
• Na większych obszarach lepiej sprawdzają się kompozycję wielogatunkowe.

• Pod drzewami sadzić rośliny płytko korzeniące się.
• Dobrze przygotować teren i wykonać obsadzenia → odchwaścić  podłoże, ściółkować po posadzeniu, w pierwszym okresie (2-3 lata) regularnie stosować zabiegi pielęgnacyjne – odchwaszczanie, nawożenie.
•  Nawadniać.

• Rośliny okrywowe sadzone pod wyższymi roślinami pomagają przykryć glebę i przeciwdziałają jej wydmuchiwaniu, wypłukiwaniu przez wodę, przesychaniu oraz hamują wzrost chwastów.
• W wielu sytuacjach, gdzie poleca się stosowanie roślin okrywowych trawnik nie jest w ogóle w stanie rosnąć zadowalająco lub jego pielęgnacja jest trudna i kosztowna .
• Z zabiegów pielęgnacyjnych najważniejsze jest podlewanie.

BYĆ PRACOWITYM JAK PSZCZOŁA

WARTOŚĆ PSZCZELEJ PRACY

• Większość gatunków roślin uprawnych, aby dobrze plonować potrzebuje owadów zapylających – dla 48% to pszczoły są najważniejszymi zapylaczami.
• Aby powstały 82 artykuły spożywcze stanowiące największe zasoby żywności na świecie, w 77% potrzebne jest zapylanie roślin przez pszczoły.
• 1/3 produktów spożywanych przez człowieka zależy w sposób bezpośredni lub pośredni od zapylenia przez owady.
• Amerykańscy badacze wyceniają wartość zapylania przez pszczoły miodne na 1,6 – 5, 7 mld dolarów, a brytyjscy badacze oceniają, że roczna praca owadów zapylających rośliny warta jest 430 mln funtów.
• Pszczoły dostarczają miodu, wosku i innych produktów pszczelich, jednak korzyści płynące z zapylania przez nie roślin są 60 do 100-krotnie większe.
• Pszczoły są również wykorzystywane do monitorowania stanu środowiska przyrody – są bardzo czułym wskaźnikiem zanieczyszczenia powietrza.
• Zasięg lotu pszczół przy dobrych warunkach atmosferycznych wynosi 2-3, a czasem nawet 5 km.
• Zapylanie przez pszczoły roślin przynosi również korzyści ekologiczne:
  • zapewnia równowagę pomiędzy gatunkami roślin rodzimymi i nowo wprowadzonymi do ekosystemu,
  • kontroluje erozję gruntów,
  • upiększa środowisko życia człowieka, a w dodatku przynosi mu dochody,
  • zapylając rodzime gatunki zapewnia pożywienie dzikim zwierzętom.

ROŚLINY MIODODAJNE

• Rośliny miododajne dostarczają owadom pokarmu białkowego (pyłek kwiatowy) i  pokarmu energetycznego (nektar).
• Zagrożeniem dla pszczół są monokultury, gdyż nie mogą one żywić się tylko jednym gatunkiem roślin np. rzepakiem, tym bardziej, że jego czas kwitnienia jest bardzo ograniczony. Powinniśmy sadzić różne rośliny miododajne zapewniające możliwość zbierania nektaru przez cały okres letni.
• Wśród roślin miododajnych możemy wyróżnić: kwiaty jednoroczne, byliny wieloletnie, krzewy oraz drzewa.
• Okres kwitnienia rozpoczyna się w trzeciej dekadzie marca i trwa do końca września.
• Pszczoły rozpoczynają zbieranie pyłku i nektaru w dni słoneczne, kiedy temperatura powietrza przekracza 12 °C.
• Pierwszym cennym pożytkiem pojawiającym się w marcu jest śnieguliczka przebiśnieg, a każdego miesiąca pojawiają się nowe pożytki nektaru i pyłku.
• Wartość użytkowa roślin miododajnych jest spotęgowana, jeśli człowiek czerpie z nich dodatkowe korzyści. Dotyczy to drzew owocowych i uprawnych np.: jabłoni, wiśni, koniczyny białej, rzepaku czy gryki. Ale bywają i takie, których wartość użytkowa polega tylko na ich dużej wydajności miodowej, np. facelia (300-400 kg/ha).

PRZYKŁADY ROŚLIN MIODODAJNYCH I ICH PRODUCENCI

• głóg dwuszyjkowy  (Crataegus laevigata), głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna)
• czeremcha zwyczajna (Prunus padus)
• kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum)
• klon (Acer)
• lipa drobnolistna (Tilia cordata), lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos)
• robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia)
• śliwa (Prunus)
• wierzba (Salix)

• berberys (Berberis)
• kruszyna pospolita (Rhamnus frangula)
• ligustr pospolity (Ligustrum vulgare)
• malina właściwa (Rubus idaeus)
• róża (Rosa)

• brodawnik jesienny (Leontodon autumnalis)
• chaber bławatek (Centaurea cyanus), chaber driakiewnik (Centaurea scabiosa), chaber górski (Centaurea montana), chaber łąkowy (Centaurea jacea), chaber nadreński (Centaurea rhenana)
• dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans)
• dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum)
• facelia błękitna (Phacelia tanacetifolia)
• gajowiec żółty (Lamium galeobdolon)
• gorczyca biała (Sinapis alba), gorczyca czarna (Sinapis nigra)
• gryka zwyczajna (Fagopyrum esculentum)
• jasnota biała (Lamium album), jasnota purpurowa (Lamium purpureum)
• kocimiętka właściwa (Nepeta cataria)
• komonica (Lotus corniculatus)
• koniczyna (Trifolium)
• lnica pospolita (Linaria vulgaris)
• lucerna (Medicago)
• łubin żółty  (Lupinus luteus)
• macierzanka piaskowa (Thymus serpyllum), macierzanka zwyczajna (Thymus pulegioides)
• melisa lekarska (Melissa officinalis)
• miodunka (Pulmonaria)
• mniszek (Taraxacum officinale)
• nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis), nawłoć pospolita (Solidago virgaurea), nawłoć późna (Solidago gigantea)
• nostrzyk biały (Melilotus albus), nostrzyk żółty (Melilotus officinalis)
• ogórecznik lekarski (Borago officinalis)
• orlik (Aquilegia)
• oset zwisły (Carduus nutans)
• pierwiosnek (Primula)
• przegorzan kulisty (Echinops sphaerocephalus)
• pysznogłówka purpurowa (Monarda purpurea)
• rezeda żółta (Reseda lutea), rezeda żółtawa (Reseda luteola)
• rzepak (Brassica napus)
• szałwia lekarska (Salvia officinalis)
• ślaz zaniedbany (Malva naglecta)
• tojad (Aconitum)
• żywokost lekarski (Symphytum officinale)

• wiciokrzew (Lonicera)

KORZYŚCI PŁYNĄCE Z ZASTOSOWANIA DRZEW PRZY DROGACH

1. przyrodnicze, zdrowotne i ekologiczne:

* odgrywają podstawową rolę w kształtowaniu jakości i stanu środowiska miejskiego;

* poprawa mikroklimatu, regulacja zawartości tlenu i dwutlenku węgla w atmosferze, zmniejszenie stopnia zanieczyszczenia powietrza;

* zmniejszenie procesów erozyjnych;

* regulacja odpływ wód opadowych, ułatwienie powolnej infiltracji wody deszczowej do gruntu (mniejsza presja na kanalizację burzową, ochrona przed powodzią), poprawa jakości i zasobów wód gruntowych;

* pochłanianie promieniowania słonecznego, redukcja wahań temperatury powietrza i łagodzenie prędkości wiatru ;

* środowisko życia zwierząt.

2. znaczenie techniczne:

• tłumienie hałasu - w głównych arteriach komunikacyjnych poziom hałasu sięga 70-90 dB, drzewa i krzewy sadzone w pasach o szerokości 7-8 metrów zmniejszają hałas o 10-13 dB (Kawoń, Żmuda, 1984). Nawet węższe rzędy, mimo iż nie powodują znacznego tłumienia hałasu, to rozpraszając i pochłaniając część energii akustycznej, łagodzą gwałtowność narastania i spadku poziomu dźwięków (Berezowska-Apolinarska i inni 2004);
• formowanie osłon przeciwśnieżnych i wiatrochronnych, co ma poprawić bezpieczeństwo ruchu pojazdów – do tego celu doskonale nadają się: głogi, róże krzewiaste, śnieguliczka itp.;
• krzewy i drzewa sadzone w środkowych pasach dróg stanowią ponadto osłonę przeciw olśnieniom reflektorami mijanych pojazdów;
• izolacja dróg przebiegających wzdłuż linii kolejowych i dróg wzdłuż zabudowy mieszkalnej;
• stanowią alternatywę lub uzupełnienie barier dźwiękochłonnych (np. pnącza), poprawiają estetykę monotonnych ekranów i nie potrzebują tyle miejsca co drzewa czy nawet krzewy;
• ochrona nawierzchni bitumicznych i wydłużenie ich trwałość 2-3 krotnie;
• wysokich drzewa wokół parkingów dostarczają cień dla zaparkowanych aut, a przez to w znacznym stopniu ograniczane jest wyparowywanie węglowodorów wyciekających z rozgrzanych w słońcu pojazdów.

3. znaczenie społeczne:

• zieleń przy ulicach i drogach wpływa na ich piękno i fizjonomię;
• podkreślenie biegu ciągów komunikacyjnych;
• osłanianie, maskowanie brzydkich widoków, kierunkowanie wzroku na przestrzeń ciekawą;
• dzięki umiejętnie ukształtowanej roślinności kierowca nie rozprasza się i nie nuży;
• obniżanie stresu i napięcia.

ZASADY BEZPIECZNEGO KSZTAŁTOWANIA ZIELENI

1. zapewnienie godziwych warunków do wzrostu i rozwoju roślinom w tak ekstremalnych warunkach: odpowiednia ilość miejsca i warunki glebowe do ukorzenienia;
2. zachowanie bezpiecznej odległości sadzenia drzew od krawędzi jezdni w zależności od natężenia ruchu i dopuszczalnej prędkości;
3. oznaczenie pni drzew odblaskowymi pasami
4.  Wykorzystanie roślinności okrywowej i wysokich krzewów zamiast drzew lub do podsadzania drzew, co amortyzuje siłę zderzenia;
5. Jeśli brakuje miejsc na wprowadzenie drzew i krzewów zaleca się wprowadzanie pnączy

SAMO-WYJAŚNIAJĄCE SIĘ DROGI - self explaining road

Jest to kierunek projektowania poboczy dróg, tak by znajdujące się tam elementy, w tym rośliny, dostarczały wskazówek i sygnałów o przebiegu drogi i jej charakterze. Aby uzyskać zamierzony efekt, należy przestrzegać kilku podstawowych zasad:

• nasadzenia rzędowe nie powinny oddalać się od jezdni, by nie zmylić prawidłowego odczytania przebiegu trasy podczas gorszej widoczności. Odpowiednio ukształtowana zieleń poboczy dróg nie tylko podkreśli walory krajobrazowe i kulturowe regionu ale może skutecznie sygnalizować miejsca wymagające szczególnej uwagi;
• skrzyżowania można zaznaczyć przez obsadzenie zewnętrznego łuku drzewami o ciemnym, zimozielonym ulistnieniu, widocznym nawet podczas mgły;
• miejsca niebezpieczne lub wymagające zachowania ostrożności można sygnalizować akcentami kolorystycznymi;
• duże skupiska roślin przy trasach szybkiego ruchu mają zwrócić uwagę jadącego, ale nie rozpraszać go;
• tworzenie harmonijnych kompozycji stopniowo zmieniających się wzdłuż trasy, które co pewien czas pobudzą, ożywią osobę prowadzącą pojazd;
• wskazane jest stosowanie przerw widokowych, obsadzeń asymetrycznych, grupowych i alejowych w powiązaniu do charakteru drogi.

JAKIE ROŚLINY STOSOWAĆ:

• przystosowane do niekorzystnych warunków tam panujących i odporne na uszkodzenia pod wpływem mrozu, wiatru i śniegu;
• drzewa mające sylwetkę o pokroju strzały z wyraźnym przewodnikiem i elastycznymi konarami, odgałęzieniami bocznymi wychylonymi pod kątem mniejszym niż 45°;
• drzewa odporne na choroby i szkodniki;
• dobór odpowiednich drzew i krzewów uzależniony od panujących warunków, charakteru drogi i szerokości pasa przydrożnego.

ZALECANE GATUNKI:

• krzewy na szpalery, żywopłoty, jako zieleń okrywowa sadzona w grupach wzdłuż ulic: odmiany róży pomarszczonej (Rosa rugosa) i róży rdzawej (Rosa rubiginosa), tawuły japońskie (Spiraea japonica) i tawuła van Houttea (Spirea x vanhouttei), ligustr pospolity (Ligustrum vulgare), berberysy (Berberis sp.), pęcherznica kalinolistna (Physocarpus opulifolius), ponadto różne gatunki śnieguliczki (Symphoricarpos sp.), głogów (Crataegus sp.), forsycji (Forsythia sp.) , irgi (Cotoneaster sp.) itp.;
• do obsadzenia szerokich ulic:: klon zwyczajny (Acer platanoides), kasztanowiec czerwony (Aesculus x carnea), dąb czerwony (Quercus rubra); lipa drobnolistna, krymska i srebrzysta (Tilia cordata, Tilia euchlora, Tilia tomentosa), platan klonolistny (Platanus acerifolia) i inne;
• do obsadzenia ulic węższych: klon polny (Acer campestre), klon czerwony (Acer rubrum), wiśnia piłkowana (Prunus serrulata ‘Kanzan’) i inne gatunki, rożne gatunki głogów (Crataegus pedicellata, Crataegus monogyna ‘Stricte’), kulista odmiana jesionu wyniosłego i robinii białej (Fraxinus Excelsior ‘Nana’, Robinia pseudoacacia ‘Umbraculifera’), odmiany podstawowych gatunków jarzębu (Sorbus aria, Sorbus aucuparia, Sorbus intermedia) itp.

ZIELONE DACHY RATUNKIEM DLA GOSPODARKI WODNEJ W MIEŚCIE

• Intensywne - ogrody na dachu z typowymi roślinami ozdobnymi. Charakteryzują się wielością warstw technicznych, dużymi wymaganiami konstrukcyjnymi, nasadzenia się intensywne, a rośliny wymagają stałej pielęgnacji, co wiąże się z dużymi kosztami. Jego nadrzędną funkcją jest użytkowość, dlatego wśród bujnej zieleni znajdują się drogi dojazdowe, ścieżki, place zabaw i fontanny.
• Ekstensywne zielone dachy (EGR), które projektuje się z myślą o korzyściach ekologicznych, bardziej niż estetycznych. „Ekstensywny” to inaczej „rozległy, obszerny”, co odnosząc do dachu, oznacza zazielenienia na dużych powierzchniach. Ekstensywność to również racjonalizacja kosztów wykonania i pielęgnacji. EGR w założeniu jest tani, łatwy w utrzymaniu i lekki. Nie jest wykorzystywany w celach użytkowych.

• Polepszenie gospodarki wodami opadowymi poprzez:
  • Zredukowanie spływu wody deszczowej z powierzchni nieprzepuszczalnych
  • Magazynowanie jak największej ilości wody
• Zmniejszenie kosztów wewnętrznej infrastruktury miasta
• Chłodzenie budynku
• Ochrona i izolacja budynku
• Pochłanianie toksycznych gazów
• Zatrzymywanie kurzu
• Odzyskiwanie tlenu
• Poprawa akustyki budynku

DOBÓR ROŚLIN NA ZIELONE DACHY (zdjęcia w galerii):

Intensywne zielone dachy:

• intensywnie niskie: sadzi się wszystkie rodzaje roślin (drzewa w bardzo ograniczonym zakresie) tj.: byliny, krzewy, tworzy się trawniki. Można też zaprojektować oczko wodne z roślinami.
• intensywnie wysokie: obejmuje sadzenie wszystkich rodzajów roślin: bylin,krzewów, traw i sporadyczne sadzenie drzew. Ze względu na duże wymagania sadzonych roślin niezbędna jest intensywna pielęgnacja oraz regularne zaopatrzenie w wodę (najczęściej stosuje się automatyczne systemy  nawodniania) i w substancje odżywcze. Zielone dachy są narażone na działanie silnych wiatrów i dlatego jest ważne, aby strefa wegetacyjna była zwarta jak najszybciej – kładzie się szczególny nacisk na fachowe sadzenie i stabilność świeżo nałożonego podłoża.
• polecane gatunki: berberysy (Berberis), irgi (Cotoneaster), ligustr (Ligustrum), pięciornik krzewiasty (Potentilla fruticosa), pigwowiec (Chaenomeles), róże (Rosa) – gatunki okrywowe, tawuły (Spiraea), cisy (Taxus), jałowce (Juniperus), sosny (Pinus), aster gawędka (Aster amellus), kosaciec bródkowy (Iris barbata), mikołajek (Eryngium), nachyłek okółkowy (Coreopsis verticillata), tawułki (Astilbe), złocienie (Chrysanthemum) i rośliny cebulowe.

• Rozchodniki i rojniki np. Sedum acre, Sedum album. Sedum hubridum, Sedum kamtschaticum, gatunki  i odmiany Sempervivum
• Zioła np. Origanum vulgare, Salvia officinalis
• Trawy i turzyce np. kostrzewy (Festca glauca, Festuca gaultieri, Festuca amethystina), strzępica sina (Koeleria glauca), turzyca pospolita (Carex nigra)
• Byliny i krzewinki np. aster alpejski (Aster alpinus), dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans), dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis), dzwonek karpacki (Campanula carpatica), floks szydlasty (Phlox subulata), gęsiówka alpejska (Arabis alpina), goździk kartuzek (Dianthus carthusianorum), karmnik ościsty (Sagina subulata), kosaciec niski (Iris pumila), len złocisty (Linum flavum), macierzanka piaskowa (Thymus serpyllum), smagliczka skalna (Alyssum saxatile), ukwap dwupienny (Antennaria dioica), wrzos (Calluna), zawciąg nadmorski (Armeria maritima).
• Mchy

WARTO WIEDZIEĆ, ŻE:

• 1 metr zazielenionego dachu może przynieść oszczędności rzędu 14 euro
• Początkowo zakładano, że EGR nie będą potrzebowały żadnej pielęgnacji. Jednak przypuszczenia okazały się niesłuszne – EGR wymagają corocznej kontroli, nawożenia i pielenia
• Wybitny austriacki architekt i wizjoner Friedensreich Hundertwasser, twórca najbardziej awangardowych i spektakularnych projektów zielonych dachów uważał, że należy zadrzewiać ulice i dachy, aby stworzyć możliwość oddychania powietrzem z lasów w miastach. Uważał, że człowiek powinien żyć w zgodzie z naturą, stąd w projektowanych przez siebie budynkach przeznaczał drzewom ich „własne” mieszkania. Drzewa, według architekta „opłacały czynsz” poprzez oczyszczanie powietrza.
• Według projektu Hundertwasser’a przebudowano budynki ekologicznej ciepłowni i spalarni śmieci w Wiedniu-Spittelau. Elektrownia uwalnia corocznie do środowiska tylko 0,1 g (!) dwutlenku węgla
• Zielone dach kojarzą się z dużymi wysokościami, a w rzeczywistości najczęściej powstają na płytach garażowych lub podziemnych parkingach.

ZIELONE DACHY - GALERIA ZDJĘĆ

Literatura:
„Dachy zielone” Paweł Kożuchowski, Laboratorium Dachów Zielonych
„Zielone dachy w oczach ogrodnika” Jacek Marcinkowski
‘Rain Water Management with Green Roofs and Living Walls’ Manfed Kohler
www.dachyzielone.pl
www.technodach.bialystok.pl

Jak rośliny pomagają walczyć ze smogiem?

Zanieczyszczenie powietrza jest ogromnym problemem w większości dużych miast na świecie. W Polsce smog jest w ostatnim czasie słusznie mocno nagłaśniany. W dużych miastach smog pojawia się w ciąg całego roku, w mniejszych głównie w okresie jesienno-zimowym, kiedy rozpoczyna się sezon grzewczy. Problem ten nie powstał jednak wczoraj, ale jest efektem wieloletnich zaniedbań w sieciach energetycznych, infrastrukturalnych, budowlanych i trenów zieleni.  Smog zimą występuje dużo częściej niż latem, a wpływ na to ma nie tylko ogrzewanie mieszkań, ale również niekorzystne czynniki pogodowe w tym okresie (duża liczba dni bezwietrznych) oraz niska aktywność roślin w oczyszczaniu powietrza. Nie jest to tylko efekt palenia w piecach. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie zwraca uwagę również na transport. Wykazały to pomiary na ulicy  Dietla w tym mieście, gdzie dało się zauważyć, że w momencie rozpoczęcia większych remontów i skierowaniu ruchu aut bardziej do centrum, poziom stężeń był wyższy na tej ulicy niż w Alejach Trzech Wieszczów. Duże miasta szczególnie muszą rozważać, co zrobić z zanieczyszczeniem komunikacyjnym.

Zieleń w walce ze smogiem

Drzewa i krzewy usuwają nadmiar szkodliwych gazów z powietrza głównie poprzez ich absorbcję aparatami szparkowymi. W procesie fotosyntezy przez szparki pobierany jest przede wszystkim CO₂, ale do liści dostają się również inne gazy jak SO₂, CO, NO₂, O₃, które w przestrzeniach międzykomórkowych liścia łączą się z wodą tworząc kwasy i inne związki chemiczne. Część tych pierwiastków (najczęściej S i N) w warunkach niedoborów pokarmowych jest wykorzystywana w procesach metabolicznych roślin. Większość zanieczyszczeń stałych w postaci pyłu zawieszonego (PM₁₀ – cząstki stałe o średnicy do 10 mikronów) osadza się na liściach, igłach, gałązkach, następnie jest  zmywana z tych części roślin przez opady lub jesienią dostaje się do gleby wraz z opadającymi liśćmi. Rośliny mogą więc być skutecznym ogniwem w walce ze smogiem.

Według licznych badań prowadzonych w tym zakresie w różnych ośrodkach naukowych zieleń parkowa o powierzchni 1 ha pochłania średnio do 8 kg CO2 w ciągu godziny. Sto dojrzałych drzew usuwa do 460 kg zanieczyszczeń rocznie, w tym 136 kg pyłów zawieszanych.

Modelowe badania z wykorzystaniem pomiarów meteorologicznych i zanieczyszczeń powietrza wykonywanych co godzinę w 48 miastach wykonano w USA i zademonstrowano, że zieleń miejska usuwa ogromne ilości zanieczyszczeń powietrza wpływając znacznie na jego poprawę (Nowak i in. 2006, Urban Forestry & Urban Greening). Główne zanieczyszczenia usuwane przez roślinność to O3, PM10, NO2, SO2, CO, ale poziom ich zmniejszania w powietrzu uzależniony był od miasta, skali zanieczyszczenia i pogody. Ogólnie oszacowano, iż zieleń miejska pochłonęła w ciągu roku 711000 ton zanieczyszczeń, co dało ogólną wartość wymierną dla kraju ocenioną na 3,8 miliarda dolarów. Według innych doniesień tego samego autora drzewa w Nowym Jorku usunęły 1821 ton zanieczyszczeń z powietrza. Zieleń w tym mieście była bardziej efektywna w oczyszczaniu, niż w takich miastach jak Baltimore czy Atlanta. W przeliczeniu na 1m2 powierzchni korony na rok wyniki były już bardzo zbliżone dla tych miast i wyniosły 13,7 g w Nowym Jorku, 12,2 g w Baltimore i 10,6 g w Atlancie. Z kolei w badaniach prowadzonych w 2002 roku w stolicy Chin, w Pekinie oceniono, iż zieleń miejska usunęła 1261,4 t. zanieczyszczeń tylko z centrum miasta. Jednym z najważniejszych redukowanych zanieczyszczeń było ograniczenie występowania cząstek stałych PM10 (redukcja o 772 tony). Oceniono, że w ciągu roku w biomasie roślinności miejskiej zgromadzone zostało 41700 ton CO2 (Yang i in 2005, Urban Forestry & Urban Greening).

Duże zdrowe drzewo o średnicy pnia 77 cm oczyszcza powietrze 70 razy efektywniej (1400 g zanieczyszczeń na rok) niż drzewo małe, młode o średnicy pnia 8 cm  (20g zanieczyszczeń na rok). To powinno uświadomić nam wszystkim jak cenne są duże drzewa w mieście, a z drugiej strony widać dokładnie, że dosadzanie drzew nie zmieni problemu z dnia na dzień. Na efekt trzeba będzie poczekać przynamniej 10-15 lat. Dlatego program zwiększania przestrzeni zielonych, uzupełniania drzew i krzewów, obsadzania wszelkich możliwych miejsc, nie może być odkładany na później, ale do tych działań należy przystąpić natychmiast i z większym zaangażowaniem. Zwiększając także nakłady na pielęgnację.

Drzewa dla polskich miast

Dziś powszechnie wiadomo, że drzewa w trakcie procesów wymiany gazowej, wydzielają oprócz tlenu również część gazów szkodliwych z grupy lotnych związków organicznych (volatile organic compounds VOCs). Współczynnik tej wymiany gazowej jest korzystny co oznacza, że więcej jest wydzielanych gazów pożytecznych. Lotne związki organiczne wydzielane są w większej ilości w warunkach stresowych oraz przez niektóre rodzaje drzew. Związki te wydzielane do atmosfery przyczyniają się przede wszystkim do formowania ozonu w mieście. Do rodzajów drzew o wyższej emisji związków VOCs należą: kazuarina (Casuarina spp.), eukaliptus (Eucalyptus spp.), ambrowiec Liquidambar spp., błotnia (Nyssa spp.), platan (Platanus spp.), topola (Populus spp.), dąb (Quercus spp.), grochodrzew (Robinia spp.) i wierzba (Salix spp.). Dwa pierwsze rodzaje nie są w naszej strefie klimatycznej sadzone, dwa kolejne bardzo rzadko, pozostałe w różnym stopniu są stosowane. Należy zwrócić uwagę, iż wiele badań w tym zakresie jest opartych na modelach matematycznych, a te nie dają pewności rozstrzygnięcia, czy gatunki te przyczyniają się do wzrostu przede wszystkim ozonu w powietrzu miejskim. Rodzaje, które mają szczególnie korzystny wpływ na oczyszczanie powietrza z ozonu to: morwa (Morus spp.), śliwa (Prunus spp.), lipa (Tilia spp.) i glediczja (Gleditsia spp.).

Duże zdrowe drzewo o średnicy pnia 77 cm oczyszcza powietrze 70 razy efektywniej (1400 g zanieczyszczeń na rok) niż drzewo małe, młode o średnicy pnia 8 cm  (20g zanieczyszczeń na rok). To powinno uświadomić nam wszystkim jak cenne są duże drzewa w mieście, a z drugiej strony widać dokładnie, że dosadzanie drzew nie zmieni problemu z dnia na dzień. Na efekt trzeba będzie poczekać przynamniej 10-15 lat. Dlatego program zwiększania przestrzeni zielonych, uzupełniania drzew i krzewów, obsadzania wszelkich możliwych miejsc, nie może być odkładany na później, ale do tych działań należy przystąpić natychmiast i z większym zaangażowaniem. Zwiększając także nakłady na pielęgnację.

Należy zwrócić uwagę, że w Polsce okres wegetacji jest krótki i wynosi około 6 miesięcy od  kwietnia do października, problem smogu narasta natomiast w miesiącach listopad – luty. Dlatego trzeba też brać pod uwagę rośliny zimozielone, niektóre wymienione powyżej oraz jałowiec chiński (Juniperus chinensis) pozytywnie oceniony przez chińskich naukowców w Pekinie. Dużą wartość przedstawiają jeszcze żywotnik olbrzymi (Thuja plicata), daglezja zielona (Pseudotsuga menziesi), cis pośredni (Taxus ×media), sosna czarna (Pinus nigra), choina kanadyjska (Tsuga canadensis) i świerk kłujący (Picea pungens). Rośliny zimozielone korzystnie wpływają na usuwanie zanieczyszczeń pyłowych zimą (Rys. 1), co wykazali  badacze w Pekinie.

Rys. 1 Wartości miesięczne (tony) zanieczyszczeń powietrza usuwane przez drzewa w Pekinie w okresie listopad 2001-październik 2002.  (Źródło: Yang i in 2005, Urban Forestry & Urban Greening).

Stolica Chin znajduje się w nieco cieplejszej strefie klimatycznej niż Polska, dlatego aktywność roślin jest tam większa zimą i rozpoczyna się wcześniej, już w marcu. W Polsce można więc się spodziewać dużo mniejszych wartości usuwanych zanieczyszczeń w okresie zimowym. Ważnymi roślinami dla poprawy jakości powietrza są także niektóre gatunki długo utrzymujące liście jesienią jak np. z krzewów ligustr pospolity (Ligustrum vulgare), a z pnączy akebia pięciolistkowa (Akebia quinata) lub zimozielony bluszcz pospolity (Hedera helix), który kwitnienie rozpoczyna jesienią. Bluszcz może być sadzony na ekrany przydrożne, ale nie od strony ulicy, ponieważ w odróżnieniu do akebii jest dużo bardziej wrażliwszy na aerozol solny. W badaniach prof. B. Wolvertona bluszcz jest też jedną z bardziej efektywnych roślin w oczyszczaniu powietrza w pomieszczeniach.

Kryteria wyboru roślinności do oczyszczania powietrza

Drzewa zimozielone wykazują większą efektywność w usuwaniu zanieczyszczeń ponieważ dłuższy jest okres aktywności ulistnienia. Ważne są rozmiary drzewa determinujące ilość CO2 pochłanianego, zatrzymywanego i magazynowanego w biomasie oraz powierzchnia całkowita ulistnienia gotowa do przejmowania zanieczyszczeń z powietrza w tym pyłowych. W tym zakresie szybkość wzrostu drzew i osiąganie odpowiednich rozmiarów dobrze wpływają na sekwestrację CO2, oraz tworzenie „funkcjonalnej” powierzchni korony w celu usuwania zanieczyszczeń. Choć zdaniem niektórych autorów bardzo szybko rosnące drzewa (np. topole) wcześnie sekwestrują CO2, ale nie bilansuje się to z ich długowiecznością. W usuwaniu zanieczyszczeń z powietrza, szczególnie cząstek stałych ważne znaczenie ma typ ulistnienia. Wiele badań wskazuje, że liście pokryte włoskami, kutnerem, żywicą, chropowate lub szorstkie wyłapują więcej cząsteczek niż liście gładkie. Podstawowym czynnikiem uniemożliwiającym wykorzystanie danego gatunku w oczyszczaniu powietrza jest jego wrażliwość na podwyższone stężenie któregoś ze szkodliwych związków. Gatunki takie należy więc lokalizować z dala od źródeł zanieczyszczenia. Również drzewa, które w badaniach mają wysoki wskaźnik uwalniania lotnych związków organicznych (VOCs) lub drzewa wysoce alergenne powinny być stosowane w ograniczeniu (Novak 2002). Gatunki drzew wybierajmy nie tylko pod względem usuwania zanieczyszczeń powietrza, ale także trzeba wziąć pod uwagę inne cechy środowiska zurbanizowanego takie jak: wysokie wymagania co do tolerancji gleb zbitych i zabudowanych (ulice, parkingi, chodniki). Tolerancja drzewa dla różnych typów gleb oraz czynników stresowych (zasolenia, suszy oraz niedoboru składników pokarmowych). Cecha odporności na choroby i szkodniki jest szczególnie istotna, gdyż stosowanie pestycydów na terenach wysoko zaludnionych jest wykluczone, i na koniec dobra adaptacja do lokalnego klimatu i długowieczność.

Zieleń w pomieszczeniach

 Według doniesień naukowców z krakowskiej Akademii Górniczo Hutniczej od 30 do nawet 70% zanieczyszczeń powietrza może przedostawać się do pomieszczeń mieszkalnych, biurowych czy użyteczności publicznej zależy to od szczelności okien i częstotliwości otwierania drzwi wejściowych (brudnykrakow.wordpress.com). W tym celu ważne jest utrzymanie zieleni wewnątrz budynków. Jest to osobne zagadnienie, a ma ono ogromny wpływ na poziom czystości powietrza. Znaczenie ma tutaj rodzaj roślin, ich ilość i zróżnicowanie gatunkowe. Do najbardziej skutecznych w oczyszczaniu powietrza domowego z lotnych związków organicznych (w nowych domach szczególnie) według badań prof. B. Wolvertona należą trzy gatunki palm, figowiec sprężysty i odmiany bluszczu przeznaczone do uprawy w domu, dalej są skrzydłokwiat, draceny, paprocie i sansewierie. Odpowiednia ilość dobranych i rozmieszczonych roślin oczyszcza domowe powietrze przy okazji je nawilżając i dostarczając tlenu, poza tym łagodzi też objawy tzw. smogu elektromagnetycznego (Wolverton 1997).

Materiały źródłowe:

Nowak D.J. 2000. The species selection design and management  to improve air quality2000 Annual Meeting Proceedings of American Society of Landscape  architecture. http://sites.udel.edu/sld/files/2012/09/Nowak_Trees-for-air-quality1.pdf (ostatni dostęp: 3.02.2017)

Nowak D.J. 2002. The effect of urban trees on air quality. USDA Forest Serwice NY https://www.nrs.fs.fed.us/units/urban/local-resources/downloads/Tree_Air_Qual.pdf, (ostatni dostęp: 3.02.2017)

Nowak D.J., Crane D.E., Stevens J.C. 2006. Air pollution removal by urban trees and shrubs in the United Sates  Urban Forestry & Urban Greening 4: 65-78

Nowak D. J., Hirabayashi S., Bodine A., Hoehn R. Modeled 2013. PM2.5 removal by trees in ten U.S. cities and associated health effects. Environmental Pollution. 178: 395

Wolverton B.C. 1997 Haw to grow fresh air: 50 plants that purify your home or office. Penguin Books, 142pp.

Yang J., McBride J., Zhou J., Sun Z. 2005. The urban forest in Beijing and its role in air pollution reduction. Urban Forestry & Urban Greening 3: 65-78

http://www.ourhouseplants.com/guides/50-plants-that-clean-the-air: 50 plants that clean the air in your home or office

https://brudnykrakow.wordpress.com/, materiały prasowe i inne