14 lipca 2020
Turzyce
Turzyce (Carex) to wieloletnie rośliny zielne na pierwszy rzut oka przypominające trawy, należą jednak do zupełnie innej rodziny botanicznej – ciborowatych (Cyperaceae) i różnią się od traw kilkoma istotnymi szczegółami morfologicznymi, m.in. ułożeniem liści, kształtem łodyg, budową kwiatów.
U większości turzyc liście wyrastają w trzech prostnicach, stąd ich łodygi na przekroju mają kształt trójkąta i są wypełnione, podczas gdy u traw liście wyrastają w dwóch prostnicach, a puste w środku źdźbła są okrągłe. U traw kwiaty są zwykle obupłciowe, u turzyc najczęściej są rozdzielnopłciowe, czyli oddzielnie tworzą się męskie kwiaty z pręcikami, oddzielnie żeńskie kwiaty ze słupkami. Turzyce wcześniej też zakwitają, ich kwiaty rozwijają się od kwietnia do czerwca i rzadko są główną ozdobą rośliny (ozdobne są z liści), podczas gdy większość ozdobnych traw kwitnie latem lub jesienią, zdobiąc rabaty efektownymi kwiatostanami.
1800 gatunków turzyc na świecie
Na świecie występuje około 1,8 tys. gatunków turzyc, w Polsce rośnie około 100 gatunków. Najczęściej ich siedliskiem są łąki, tereny wzdłuż rzek, jezior, stawów i rowów melioracyjnych, rosną w lasach oraz w górach. Do pospolitych krajowych turzyc należy oczeret jeziorny i ponikło błotne, gatunki porastające brzegi zbiorników wodnych. Z kolei na wydmach nadmorskich idealne dla siebie warunki znajduje turzyca piaskowa, która przystosowała się do zasiedlania miejsc suchych, ubogich w składniki pokarmowe.
Turzyce, choć oferowane w szkółkach i centrach ogrodniczych w bogatym asortymencie, są mało rozpoznawalne i z pewnością wymagają większej popularyzacji. Wynika to z jednej strony z faktu, że w literaturze fachowej – botanicznej, prasie ogrodniczej, katalogach roślin – są zazwyczaj opisywane razem z trawami lub w rozdziałach poświęconych trawom, co nie ułatwia ich identyfikacji, drugim zaś powodem jest to, że wiele cennych odmian zostało wprowadzonych do produkcji i handlu dopiero w XXI w.
W przeciwieństwie do gatunków azjatyckich (głównie pochodzących z Japonii i Korei) oraz niektórych gatunków północnoamerykańskich czy nowozelandzkich, krajowe turzyce nie odgrywają większej roli jako rośliny ozdobne. Szkółki oferują zarówno gatunki i odmiany bylinowe, o trwałym, zimozielonym ulistnieniu oraz o liściach sezonowych. Większość z nich to rośliny niskie, odpowiednie na stanowiska nasłonecznione lub cieniste, nadające się do sadzenia w grupach i zadarniania większych powierzchni.
Jest w czym wybierać
Spośród dostępnych gatunków i odmian warto zwrócić uwagę na turzycę Morrowa (C. morrowii), nazywaną też ze względu na swoje pochodzenie turzycą japońską. Jest to cenna, zimozielona bylina tworząca szerokie i gęste kępy złożone z charakterystycznych lancetowatych liści o szerokości około 2 cm. Dorasta do 30–40 cm wysokości. Liście łukowato przewieszają się na wszystkie strony. Odmiana 'Ice Dance' wyróżnia się dekoracyjnymi, dwubarwnymi liśćmi, jasnozielonymi w środku i białymi na brzegach.
Podobne liście ma bardziej znana odmiana 'Variegata', ale jej białe paski są węższe i przez to mniej widoczne. Odwrotnie ułożone kolory blaszki liściowej (w środku złociste, na brzegu zielone) ma odmiana ‘Goldband’. Atutem turzycy japońskiej jest zdolność do rozrastania się dzięki rozłogom. Już kilka roślin może w przeciągu 2–3 sezonów utworzyć gęsty kobierzec, dlatego na 1 m² wystarczy posadzić tylko pięć roślin.
Oprócz dekoracyjnego pokroju i ulistnienia turzyca japońska tworzy wczesną wiosną, najczęściej w kwietniu, niewielkie, ale ciekawe kłosowate kwiatostany. U ich podstawy rozwijają się najpierw kwiaty żeńskie, a wyżej tworzą się kwiaty męskie. Turzyca Morrowa rośnie niezawodnie i zdrowo, jest bowiem odporna na choroby i szkodniki. Nie jest też zbyt wymagająca w uprawie. Zadowala się przeciętną glebą ogrodową, byle była przepuszczalna i umiarkowanie wilgotna, o odczynie od kwaśnego do zasadowego. Sadzona na stanowiskach słonecznych wymaga bardziej wilgotnego podłoża i stanowisk osłoniętych od wiatru w okresie zimy. Odporność na mróz dobra. Jest to doskonała roślina obwódkowa, do sadzenia na brzegach rabat, obsadzania parkowych alejek i ścieżek.
Turzyca stożkowata (C. conica) to pochodząca z Japonii zimozielona bylina tworząca gęste kępy wąskich, niezbyt długich liści. W handlu dostępna jest odmiana ‘Snowline’ o liściach z cienkim, białym marginesem na brzegach, dzięki któremu rozjaśnia ogrodowe kompozycje. Roślina ta dorasta do 30 cm wysokości. Jest odporna na mróz, ale wymaga bardziej wilgotnego podłoża i półcienistego stanowiska.
Kolejnym wartościowym gatunkiem także pochodzącym z Kraju Kwitnącej Wiśni jest turzyca oszimska (C. oshimensis). Ta kępkowa turzyca dorasta do 30 cm wysokości, ma jeszcze węższe od poprzednich, łukowato opadające liście, u odmiany ‘Evergold’ z kremowymi paskami biegnącymi przez środek blaszek liściowych, u ‘Everest’ biało obrzeżonymi, a u odmiany ‘Everillo’ żółtozielonymi. Turzyca oszimska jest gatunkiem odpornym na choroby i szkodniki, toleruje stanowiska od cienistych po słoneczne, jest odporna na mróz.
Podobnym gatunkiem do wyżej opisanych jest turzyca długokłosowa (C. dolichostachya), także pochodząca z gór Japonii. Roślina ta tworzy wąskie, jasnozielone, częściowo zimotrwałe liście zebrane w gęste rozety. Osiąga około 20–30 cm wysokości. Szkółki oferują odmianę ‘Kaga-nishiki’ syn. ‘Gold Fountain’ o charakterystycznych, żółtych brzegach liści. Roślina ta jest odporna na mróz, ale wymaga gleb wilgotnych, źle reaguje na suszę, dlatego sprawdzi się przede wszystkim w zieleni osiedlowej, gdzie zainstalowane jest automatyczne nawadnianie.
Doskonałą zadarniającą rośliną jest turzyca rzędowa (C. siderosticha). Ta niska roślina pochodzi z Chin, Japonii i Korei, zwykle ma nie więcej niż 10 cm wysokości, tworzy sezonowe, szerokie, lancetowate liście szczelnie okrywające grunt zwartym, szmaragdowym kobiercem. Rozrasta się podziemnymi rozłogami. W sprzedaży najczęściej dostępna jest w odmianie o biało obrzeżonych liściach ‘Variegata’. Odmiana ta sprawdza się do zadarniania miejsc cienistych i półcienistych. Ponieważ liście na zimę zasychają, wiosną wymaga skoszenia nisko przy ziemi.
Równie ciekawą i cenną turzycą o wdzięcznej nazwie jest turzyca ptasie łapki (C. ornithopoda). Jest to rodzima, zimozielona turzyca dorastająca do 15–20 cm wysokości. W stanie naturalnym można ją znaleźć w Karpatach. Z odmian o ozdobnych, wąskich i biało obrzeżonych liściach warto polecić odmianę ‘Variegata’.
Zupełnie inny charakter od wcześniej opisanych ma turzyca palmowa (C. muskingumensis), pochodząca z Ameryki Północnej. Roślina ta dorasta do 80 cm wysokości, tworzy egzotycznie wyglądające kępy jasnozielonych, sezonowych liści. Gatunek ten preferuje wilgotne gleby i półcieniste lub słoneczne stanowiska, jest w pełni odporny na mróz, doskonale komponuje się z bylinami, m.in. funkiami i paprociami. W szkółkach dostępnych jest kilka odmian tego gatunku: ‘Ice Fountains’ i ‘Silberstreif’ o białych w środku blaszkach liściowych i zielonych brzegach, ‘Oehme’ o liściach żółto obrzeżonych, ‘Little Midge’ – karłowa odmiana dorastająca do 20 cm wysokości.
Efektowymi turzycami są nowozelandzkie gatunki i odmiany o długich brązowych liściach, sprawiających wrażenie zaschniętych, np. turzyca Buchanana (C. buchananii) ‘Bronze’ lub turzyca włosista (C. comans): ‘Amazon Mist’, ‘Bronze Form’, ‘Bronze Perfection’. Niestety ze względu na pochodzenie w surowe zimy turzyce te mogą u nas wymarzać i nie nadają się do sadzenia w zieleni miejskiej. Ewentualnie mogą znaleźć zastosowanie w zieleni osiedlowej, na miejscach słonecznych, osłoniętych od wiatru w najcieplejszych rejonach kraju. Lepszą mrozoodporność wykazuje turzyca ceglasta (C. testacea), np. odmiana ‘Prairie Fire’ – jest to jedna z najbardziej odpornych na chłód turzyc nowozelandzkich, niemniej też raczej polecana do uprawy w ogrodach przydomowych oraz na działkach niż na miejskich rabatach.
Dr Wiesław Szydło
