14 lipca 2020
Dęby
Majestatyczne i dostojne, nieodłącznie wpisane w naszą kulturę i historię. Tak nam kojarzą się dęby (Quercus sp.). Rzadko są uwzględniane w przestrzeni miasta. Szkoda, bo jest wiele cennych gatunków i odmian, które swą dostojną sylwetką i odpornością przemawiają, by stosować je jako reprezentacyjne drzewa miejskie. Dostępne odmiany wywodzą się nie tylko od naszych dwóch europejskich gatunków: dębu szypułkowego i bezszypułkowego, ale również od gatunków amerykańskich.
Dęby mają stosunkowo wysokie wymagania siedliskowe, jednak dobrze adaptują się do różnych warunków. Preferują miejsca w pełni nasłonecznione. Wolą gleby żyzne, bogate w próchnicę i stale lekko wilgotne, nawet okresowo zalewane. Na stanowiskach uboższych, mniej nawodnionych oczywiście sobie radzą, wytwarzając bardziej rozgałęziony system korzeniowy. Rosną z reguły dość powoli i w sposób przewidywalny. Ich ogromną zaletą jest wysoka odporność na mróz, choroby oraz wysoka żywotność. Są wytrzymałe na wiatr, ich pędy są mocne i elastyczne zarazem. W ich gałęziach często i chętnie zakładają gniazda ptaki. Dodatkową atrakcją są dojrzewające pod koniec sezonu żołędzie. Niektóre gatunki i odmiany pięknie się przebarwiają jesienią.
Dąb (Quercus spp.) ‘Monument’ to polska odmiana otrzymana w 1984 w Ogrodzie Botanicznym w Poznaniu, wprowadzony do handlu w 2009 i nagrodzony złotym medalem na wystawie „Zieleń to Życie”. Jest krzyżówką dębu kaukaskiego (Q. macranthera) i dębu szypułkowego (Q. robur) ‘Fastigiata’. Cechuje się bardzo regularnym, szerokokolumnowym wzrostem. Rośnie stosunkowo szybko, rocznie przyrasta o około 80 cm. Po 10 latach uprawy drzewa osiągają około 8 metrów wysokości. Często tworzą więcej niż jeden pień. Gałęzie są wyprostowane, ułożone prawie równolegle do pnia. Liście są duże, mają do 18 cm długości, są ciemnozielone, z wierzchu błyszczące, od spodu pokryte kutnerem. Drzewa obficie kwitną w maju, a jesienią dostarczają sporo żołędzi. ‘Monument’ to odmiana tolerancyjna w stosunku gleby i stanowiska.
Dobrze radzi sobie na przeciętnych glebach. Ogromną zaletą tej odmiany, w porównaniu do kolumnowych odmian dębu szypułkowego (‘Fastigiata’ czy ‘Fastigiate Koster’) jest wysoka odporność na porażenie liści przez mączniaka prawdziwego (objawia się mączystym nalotem pokrywającym blaszki liściowe i młode pędy), przez co jest szczególnie polecany do sadzenia w miejscach eksponowanych i reprezentacyjnych. Jest w pełni odporny na mróz i nie wymaga cięcia poprawiającego kształt. Ze względu na szeroką, kolumnową sylwetkę idealnie nadaje się do sadzenia przed fasadami budynków biurowych, siedzibami urzędów i instytucji, sprawdza się jako soliter oraz piękne drzewo alejowe lub bulwarowe do wyznaczania osi widokowych. Dobrze komponuje się w parkach oraz założeniach historycznych. Często jest wykorzystywane jako drzewo pamiątkowe dla uświetnienia ważnych wydarzeń, uroczystości lub upamiętnienia zasłużonych osób.
Dąb szypułkowy (Q. robur) ‘Concordia’ to odmiana otrzymana w XIX wieku w Belgii. Jest jedną z najlepszych form barwnych. Najpiękniejsze są wiosenne liście w kolorze cytrynowożółtym, latem trochę zielenieją, zachowując seledynowy odcień. Liście są mniejsze niż u gatunku, skórzaste, nieregularnie klapowane. Rośnie bardzo powoli, uzyskując w wieku 30 lat około 10 metrów wysokości. Początkowo korona ma formę szerokokopulastą, z wiekiem staje się bardziej okrągła i regularna. Jesienią dojrzewają żołędzie, zebrane po kilka sztuk na długich szypułkach.
Drzewo preferuje gleby żyzne, próchnicze i wilgotne o odczynie zbliżonym do obojętnego lub lekko kwaśne. Na glebach słabszych i bardziej suchych wytwarza nietypowy dla dębów, bardzo rozgałęziony system korzeniowy i wolniej rośnie. Preferuje stanowiska jasne, lekko ocienione, w pełnym słońcu może ulec poparzeniu. Zaletą odmiany jest pełna mrozoodporność oraz tolerancja na zanieczyszczenie powietrza. Ze względu na powolny wzrost i piękną barwę liści najlepiej prezentuje się sadzony jako soliter, na tle roślin o ciemniejszym ulistnieniu. Jest drzewem odpowiednim do parków i zieleni osiedlowej, do tworzenia kontrastowych połączeń z czerwonolistnymi klonami, bukami, roślinami iglastymi.
Dąb szypułkowy (Q. robur) ‘Fastigiata’ rośnie powoli, dorastając do 15 m wysokości i 4 m szerokości. Gałęzie rosną w charakterystyczny sposób. Są długie, często powyginane faliście i układają się równolegle do pnia. Gęste utkanie pędów zachęca ptaki do zakładania gniazd pośród nich. Liście są ciemnozielone, z 3-6 klapami, po zaschnięciu jesienią długo się utrzymują na pędach, czasem aż do wiosny. Żołędzie są zebrane po 2-3 sztuki w pojedynczych miseczkach osadzonych na długich szypułkach. Z wiekiem zwiększa się tylko średnica pnia, zaś obwód samej korony zmienia się niewiele. Ze względu na regularną, kolumnową sylwetkę odmiana znajduje zastosowanie przy obsadzaniu alei parkowych, ciągów komunikacyjnych, miejsc reprezentacyjnych, tworzenia szpalerów. Preferuje miejsca w pełni nasłonecznione, dobrze znosi okresowe zalewanie.
Dąb szypułkowy (Q. robur) ‘Fastigiate Koster’ to kolejna kolumnowa odmiana. Otrzymana została w Holandii około 50 lat temu. Osiąga do 15 m wysokości i 3- 6 m szerokości. Liście są duże, mają około 10 cm długości, są ciemnozielone, skórzaste. Charakterystyczne jest ich utrzymywanie się na pędach aż do wiosny. Świetna odmiana do sadzenia jako soliter lub drzewo alejowe oraz do niedużych ogrodów.
Wartymi zainteresowania mieszańcem dębu szypułkowego ‘Fastigiata’ oraz występującego naturalnie w Kanadzie i USA dębu dwubarwnego (Q. bicolor) jest dąb Ware’a (Q. ×warei). Drzewo to przyjmuje pokrój wąskokolumnowy, w starszym wieku bardziej jajowaty, ale nadal wąski. Liście są bardzo duże, mają do 25 cm długości, mają 4-5 klap, są ciemnozielone, błyszczące, sprawiają wręcz wrażenie polakierowanych, od spodu są biało omszone, jesienią przebarwiające się na ciemnożółto i jasnobrązowo. Gatunek ten wykazuje odporność na porażenie przez mączniaka prawdziwego. W produkcji są dwie podobne do siebie odmiany REGL PRINCE oraz KINDRED SPIRIT. Innym ciekawym mieszańcem wymienionego dębu szypułkowego ‘Fastigiata’ z kolejnym amerykańskim gatunkiem - dębem białym (Q. alba) jest dąb Q. bimundorum (nie ma polskiej nazwy gatunkowej) CRIMSON SPIRE. Odmiana ta tworzy bardzo wąskie kolumny. Liście średniej wielkości, soczyście zielone, zdrowe, odporne na choroby grzybowe, jesienią efektownie przebarwiają się na czerwono.
Dąb szypułkowy (Q. robur) ‘Pectinata’ jest ceniony ze względu na ażurowe, bardzo głęboko powcinane, wąskie liście; nietypowe dla dębów. Jesienią wytwarza żołędzie w półokrągłych miseczkach, zebrane po 3-6 sztuk. Odmiana ta rośnie bardzo powoli, osiągając maksymalnie 10 m wysokości, przy dość rozłożystej koronie. Lubi miejsca słoneczne. Ma dość wysokie wymagania co do gleby. Powinna być stosunkowo żyzna, próchniczna, stale lekko wilgotna o odczynie lekko kwaśnym do obojętnego. Adaptuje się do gorszych warunków, jednak wtedy słabiej rośnie.
Ze względu na szeroką, ażurową koronę najlepiej sprawdza się w zieleni osiedlowej i parkowej, do tworzenia kompozycji o charakterze naturalistycznym. Inną interesującą ze względu na kształt blaszek liściowych, polską odmianą dębu szypułkowego jest wprowadzona do handlu w 2011 roku odmiana ‘Posnania’. Jest to rozłożyste drzewo dorastające do 15 m wysokości o charakterystycznych, długich i mocno powcinanych liściach w kolorze ciemnozielonym. W tym samym roku na rynek została wprowadzona inna polska odmiana, tym razem o wielobarwnych, kolorowych liściach – ‘Włodziemierz Seneta’. Młode liście są zaróżowione, później biało-kremowo-żółto-zielone, marmurkowe
Dąb czerwony (Q. rubra) ‘Aurea’ to szybkorosnąca odmiana o szerokiej, rozłożystej, zwykle nisko zawieszonej koronie. Dorasta do 20 m wysokości. Liście są długie, do 25 cm z ostro zakończonymi, ząbkowanymi klapami. Wiosną i wczesnym latem są złocistożółte, później jasnozielone; jesienią zaś przebarwiają się intensywnie pomarańczowo. Okrągłe żołędzie dojrzewają w szerokich, płytkich miseczkach. Najbardziej odpowiadają mu stanowiska słoneczne. Jest o wiele bardziej odporny na niedostatek wody niż odmiany dębu szypułkowego. Świetnie znosi suszę oraz zanieczyszczenie powietrza. Z powodu szerokiej korony nadaje się do obsadzania większych ulic. Idealny do tworzenia kontrastowych zestawień barwnych w parkach i zieleni osiedlowej oraz sadzony pojedynczo
Dąb błotny (Q. palustris) 'Green Pyramid' to nowa odmiana wprowadzona na rynek w 2013 r. Jest to szybko rosnące drzewo o piramidalnym pokroju, gęstej i zwartej koronie, osiągające 10 m wysokości. Liście ciemnozielone, błyszczące, klapowane, są znacznie głębiej powcinane w porównaniu do gatunku. Klapy są ostro zakończone. Młode wiosenne przyrosty oraz liście rozwijające się latem na długopędach mają lekko czerwonawe zabarwienie. Jesienią liście bardzo efektownie przebarwiają się w odcieniach czerwieni. Drzewo o niewielkich wymaganiach uprawowych, dużych zdolnościach adaptacyjnych, tolerancyjne w stosunku do rodzaju podłoża, dobrze rosnące na glebach suchych i przepuszczalnych, o lekko kwaśnym odczynie. Preferuje stanowiska słoneczne. Odmiana odporna na mróz, polecana do zieleni miejskiej, osiedlowej, do obsadzania dróg i ścieżek. Podobna i równie wartościowa, ale tworząca jeszcze węższe, zielone słupy, jest odmiana GREEN PILLAR.
Odmiana ta doskonale sprawdzi się przy najwęższych uliczkach, małych skwerach, na działkach i cmentarzach. Z kolei ‘Green Dwarf’ i ‘Isabel’ to odmiany kuliste, o powolnym wzroście. Zwykle w ofercie szkółkarskiej rośliny te są oferowane w formie szczepionej na wysokim pniu, po wielu latach ich korony uzyskują średnicę 1,5 m. Korona u odmiany ‘Green Dwarf’ jest kulista, u ‘Isabel’ jajowata, obie regularne i eleganckie. Liście są błyszczące, jasnozielone, do 15 cm długości. Jesienią przebarwiają się intensywnie na czerwono. Obie rośliny nadaje się do sadzenia na niewielkich skwerach, w zieleni osiedlowej, w pojemnikach służących do dekoracji kawiarnianych ogródków. Odmiany dębu błotnego są w pełni odporne na mącznika prawdziwego.
Krzysztof Mielicki
Związek Szkółkarzy Polskich
