Jarząb - nie tylko jarzębina

JARZĄB - NIE TYLKO JARZĘBINA

Agnieszka Waszak

fot.: Monika Pawlonka (Agencja Promocji Zieleni)

Jarzębina z czerwonymi koralami to obok kasztanowca z kasztanami i dębu z żołędziami ulubione drzewo dzieci i nie tylko dzieci. Warto zapoznać się także z innymi jarzębami.

Wśród nich są gatunki i odmiany o różnych kształtach i kolorach liści, barwach owoców i rozmaitych pokrojach. Okres kwitnienia jarzębów przypada na maj - czerwiec. Kwiaty o intensywnym zapachu mają biały lub białokremowy kolor, są zebrane w baldachogrona. Cechą rozpoznawczą jarzębów są znane wszystkim owoce - korale w różnych odcieniach pomarańczu, czerwieni, jak również białe, żółte, różowe i brązowe (u jarzębu szerokolistnego (Sorbus latifolia).  Owoce różnych gatunków jarzębów, zwłaszcza krajowego jarzębu pospolitego (Sorbus aucuparia) oraz jarząbu mącznego (Sorbus aria), są nieocenionym pokarmem dla ptaków i ssaków, a miododajne kwiaty wabią licznie pszczoły, trzmiele, chrząszcze i inne owady.

Jesienią liście jarzębów przebarwiają się na żółto lub pomarańczowo, a gatunków, których liście pokryte są kutnerem, jak jarząb mączny (Sorbus aria) lub jarząb szwedzki (Sorbus intermedia), na żółto lub bladożółto. Dobrze więc wyglądają sadzone na tle ciemnych drzew iglastych lub w kompozycjach z innymi roślinami przybierającymi ogniste barwy przed zimą.

Miasto i okolice

W warunkach miejskich dobrze rośnie najbardziej znany z jarzębów, jarząb pospolity (Sorbus aucuparia), czyli jarzębina. Jest to pospolite w naszym kraju drzewo lub krzew, rosnący w lasach, zaroślach lub miedzach. Odznacza się owalną koroną (ok. 5 m szer. i 10 m wys.). Znajdzie odpowiednie miejsce przy ulicach, placach, w zieleni osiedlowej i w parkach. Jarzębinę warto sadzić szczególnie w terenach otwartych, wzdłuż dróg, jako zadrzewienia śródpolne. Jest ona tolerancyjna, rośnie nawet na piaszczystych glebach, znosi zacienienie. Liście ma pierzaste, pięknie przebarwiające się jesienią. Owoce o dużej zawartości witaminy C, zwłaszcza z odmian pozbawionych goryczy ('Beissneri', 'Edulis')można przerabiać na soki lub dżemy, oczywiście z drzew rosnących z dala od dróg.

Jarząb mączny, syn. mąkinia (Sorbus aria), rośnie dziko w Tatrach, Pieninach i Karkonoszach. Nazwa jego pochodzi od tego, iż dawniej jego owoce używano jako namiastkę mąki do pieczenia chleba. Jego owalne liście, zwłaszcza młode, a także w pewnym stopniu owoce, pokryte są kutnerem. Lubi wapienne podłoże, jest wytrzymały na suszę. W mieście sadzone są szczególnie dwie jego odmiany. Jarząb mączny (Sorbus aria) 'Magnifica' rośnie wolno i osiąga średnie rozmiary (ok. 10 m wys. i 5 m szer.). Jego walorem są długo utrzymujące się duże (do 14 cm dł.), pojedyncze, pokryte srebrzystym kutnerem, od spodu ciemnozielone liście, pięknie przebarwiające się jesienią. Jest to więc drzewo bardzo dobre do zestawień kolorystycznych. Odmiana ta wytwarza białe kwiaty i pomarańczowe lub ciemnoczerwone, brązowo nakrapiane owoce, średnicy 1 cm. Podobne zalety posiada odmiana tego samego gatunku 'Majestica', która jest nieznacznie mniejsza.

Jarząb szwedzki (Sorbus intermedia), ze względu na dużą tolerancyjność, jest jednym z najlepszych drzew do stosowania w mieście. Jest to gatunek tym bardziej cenny, iż krajowy. W Polsce występuje w lasach nad Bałtykiem, poza tym jest często sadzony i dziczejący. Charakteryzuje się zwartą, kulistą koroną, do 5-7 m szer.; ma owalne, wrębne liście, od spodu pokryte kutnerem, jesienią przybierające żółtą barwę oraz pomarańczowe, duże owoce. W mieście, zwłaszcza w pasach zieleni przyulicznej, można stosować również odmianę tego jarzębu (Sorbus intermedia) 'Brouwers', wyhodowaną z myślą o takim właśnie przeznaczeniu, o regularnej, zwartej, szerokojajowatej koronie. Rośnie ona wolno, jest tolerancyjna co do siedliska i wapniolubna.

Stosunkowo jeszcze mało znany, ale polecany do miasta jarząb ozdobny (Sorbus decora), osiąga niewielkie rozmiary, ma bardzo ładne, dekoracyjne, pomarańczowoczerwone owoce, złożone niebieskozielone liście i, co istotne, jest mrozoodporny.

Na wąskie uliczki

Do obsadzania wąskich ulic można polecić rodzimą odmianę 'Fastigiata' jarząbu pospolitego (Sorbus aucuparia). Drzewo to rośnie wolno, tworzy wąską, kolumnową koronę, w starszym wieku jajowatą (ok. 2 m szer. przy 5-6 m wys.). Jarząb turyngski (Sorbus thuringiaca) 'Fastigiata' to także wolnorosnąca odmiana o podobnym pokroju, tworzy zwarta koronę. Osiągają nieznacznie większe rozmiary (do 3 m szer. przy 8 m wys.). Posiada wzniesione gałęzie, bardzo charakterystyczne, długie (do 20 cm) liście z jedną lub dwiema parami osobnych listków w dolnej części, oraz ozdobne, długo pozostające na gałęziach czerwone owoce. Odmiany kolumnowe jarzębów współgrają z nowoczesnymi budynkami biurowymi lub użyteczności publicznej, gdzie można uwypuklić ich architektoniczną formę, sadząc je w kompozycjach w stylu geometrycznym.

W pojemnikach

Ze względu na niewielkie rozmiary oraz małe wymagania glebowe do sadzenia w pojemnikach można polecić kilka odmian jarzębu. Do tego celu nadaje się odmiana jarzębu Arnolda (Sorbus arnoldiana) 'Golden Wonder', rosnąca w formie krzewu lub małego drzewa, często posiadająca kilka pni, o pokroju szerokostożkowatym. Jest to roślina znosząca wysoką zawartość wapnia w glebie. Dendrolodzy proponują do obsadzania pojemników także jarząb ozdobny (Sorbus decora) oraz jarząb Vilmorina (Sorbus vilmorinii) o złożonych liściach.

Interesująco może prezentować się odmiana zwisła jarząbu pospolitego (Sorbus aucuparia) 'Pendula'. Oprócz dekoracyjnych kwiatów i owoców w tej odmianie uwagę zwracają zwisające, pogięte pędy. Wysokość tej rośliny zależy od wysokości szczepienia (najczęściej od 1,5 m do 2 m wys.). Odmiana ta może być ozdobą kompozycji roślinnych, umieszczanych w miejscach eksponowanych.

Większe pojemniki ustawiane przy ulicach lub placach można obsadzać wcześniej opisanym jarząbem turyngskim (Sorbus thuringiaca) 'Fastigiata'.

Dla dzieci

Nie można zapomnieć o posadzeniu jarzębów tam, gdzie najczęściej przebywają dzieci: w ogrodach  zabawowych, na terenie przedszkoli, szkół lub w ich pobliżu. Dzięki temu będą mogły obserwować, jak zmieniają się w ciągu roku te piękne drzewa, jakie zwierzęta je odwiedzają, a także będą miały w zasięgu ręki rewelacyjne tworzywo do zabawy - korale.

Inne kolory owoców

W mieście, jak do tej pory, najlepiej  sprawdziły się odmiany jarzębów o barwach owoców pomarańczowej i czerwonej. Jarząb (Sorbus) 'Pink Veil' oraz jarząb Vilmorina (Sorbus vilmorinii) odmiany o owocach różowych, na razie zbyt krótko są stosowane, aby było można z całą pewnością stwierdzić, czy spełniają wszystkie warunki roślin sadzonych przy ulicach. Można je natomiast, jak również jarząb owocowy (Sorbus koehneana) o owocach białych, umieszczać w miejscach reprezentacyjnych, jako ciekawostki, gdzie można im poświęcić więcej uwagi i pielęgnacji.

Czego jarząb potrzebuje?

Jarzęby mają stosunkowo niewielkie wymagania glebowe. Najlepiej rosną na niezbyt wilgotnej glebie, niektóre z nich znoszą suszę. Odpowiada im stanowisko słoneczne i półcieniste. Odmiany polecane do miasta są  mrozoodporne.

Bywają atakowane przez szpeciele, jednakże nie wyrządzają one szkody, zatem zwalczanie tych szkodników nie jest potrzebne. Latem mogą mieć objawy rdzy jarzębu i jałowca, aby temu zapobiec nie należy sadzić tych dwóch gatunków obok siebie.