13 stycznia 2020
Rośliny malownicze zimą
Tworzenie miejskich kompozycji roślinnych, przyciągających uwagę i wzrok mieszkańców poza sezonem wegetacyjnym, opiera się na wykorzystaniu gatunków i odmian o interesującym ułożeniu pędów, ciekawej barwie kory oraz atrakcyjnych owocach. Jedne z wymienionych elementów są bardziej widoczne w okresie jesieni i na przedwiośniu, inne przyciągają uwagę, gdy spadnie pierwszy śnieg.
To właśnie zimą najpiękniej prezentują się pnie, konary i gałęzie drzew. Po zrzuceniu liści widoczna staje się kora, często zróżnicowana kolorystycznie w zależności od wieku roślin. Cecha ozdobnej kory to podstawowy atut rodzimego i bardzo lubianego przez Polaków gatunku - brzozy brodawkowatej (Betula pendula) oraz jej mniej znanych, egzotycznych kuzynek: brzozy białej chińskiej, brzozy dahurskiej, brzozy nadrzecznej czy brzozy pożytecznej.
Brzoza brodawkowata to duże drzewo dorastające do 20-25 m wysokości. Jej korona jest luźna, kopulasta lub nieregularnie jajowata. Kora na młodych konarach i pniu jest biała, łuszczy się w cienkie pasemka. U starych egzemplarzy jest gruba i głęboko spękana, czarna z białymi plamami. Wśród odmian brzozy brodawkowatej warto zwrócić uwagę na formy kolumnowe, szczególnie przydatne do miasta: FASTIGIATA JOES – nowość na naszym rynku wyróżniona srebrnym medalem w Konkursie Roślin Nowości podczas targów ZIELEŃ TO ŻYCIE w 2018 r. – drzewo o wąskiej koronie dorastające do 10 m wysokości; 'Fastigiata' i 'Obelisk' – starsze odmiany o podobnym, kolumnowym, choć szerszym pokroju. W przypadku odmiany 'Spider Alley' bardziej niż kora (także atrakcyjna!) uwagę zwracają fantastycznie powyginane i poskręcane pędy.
W kompozycjach, gdzie główną rolę obok barwy ma odgrywać faktura kory, nie powinno zabraknąć brzozy dahurskiej (Betula dahurica) - wielopniowego, niskiego drzewa dorastającego do 8 m wysokości, o łuszczącej się płatami, intensywnie brązowoszarej korze oraz odmian brzozy czarnej (syn. nadrzecznej), takich jak: 'Black Star', 'Fox Valley' czy 'Summer Cascade'. Są to niezbyt duże drzewa o kędzierzawej, kolorowej (białej, beżowej, żółtawej i różowej) korze, łuszczącej się jak papier. Odmiany te bardzo dobrze sprawdzą się w zieleni osiedlowej, charakteryzują się bowiem niezbyt silnym wzrostem oraz wysoką zdrowotnością ulistnienia - nie wymagają stosowania środków ochrony roślin.
Najpopularniejszą miejską brzozą stosowaną w Europie Zachodniej ze względu na śnieżnobiałą, gładką korę pokrywającą pnie, jest brzoza pożyteczna (Betula utilis) i jej odmiana 'Doorenbos'. Ale równie cenne są nowsze odmiany - 'Long Trunk' o płaczącym, parasolowatym pokroju oraz 'White Light', 'Grayswood Ghost' czy 'Silver Shadow'. Większość spośród wymienionych brzóz to gatunki niewymagające w uprawie, tolerują gleby lekkie, ubogie w składniki pokarmowe. Dobrze radzą sobie w trudnych warunkach miejskich, znosząc wysokie zasolenie podłoża, niską wilgotność i zanieczyszczone powietrze.
Szczególnie ozdobne zima są gatunki klonów, których pnie pokrywa dekoracyjna, paskowana pionowo kora. Klony te są zaliczane przez botaników do sekcji Macrantha, natomiast potocznie nazywa się je klonami o „wężowej korze”. Określenie to wywodzi się od angielskiego terminu 'snakebark'. Prawie wszystkie gatunki klonów o „wężowej korze” pochodzą z Chin i Japonii. Wyjątkiem jest klon pensylwański (Acer pensylvanicum), naturalnie porastający północno-wschodnie wybrzeże USA charakteryzujące się chłodnym, wilgotnym klimatem. Jest to niewielkie drzewo o pojedynczym lub widlasto rozdzielającym się pniu i luźnej koronie, dorasta do 10 m wysokości. Kora na młodych pniach, konarach i gałązkach jest gładka, oliwkowozielona z podłużnymi, białymi prążkami, wyjątkowo atrakcyjna w okresie bezlistnym. U dorosłych egzemplarzy kora przybiera odcień szaro-brązowy z zielonkawo-białawymi paskami. Niestety w ostre zimy, na wschodzie i w centrum kraju, klon pensylwański może przemarzać, dlatego alternatywą dla tego gatunku jest podobny, równie atrakcyjny klon zielonokory (Acer tegmentosum), odporniejszy na mróz. Cętkowane pnie platana klonolistnego (Platanus ×hispanica) czy łuszcząca się cienkimi, cynamonowo-miedzianymi płatami okrywa pędów klonu strzępiastokorego (Acer griseum) to cechy charakterystyczne cennych gatunków drzew doskonale sprawdzających się w naszym klimacie.
Zimowe kompozycje wzbogacą niewymagające w uprawie drzewa o fantazyjnie powyginanych gałęziach: leszczyna pospolita (Corylus avellana) 'Contorta', modrzew japoński (Larix kaempferi) 'Diana', morwa szerokolistna (Morus latifolia) 'Spirata', wierzba babilońska (Salix babylonica) 'Erythroflexuosa', robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia) 'Tortuosa' czy TWISTY BABY.
Pięknie prezentują się obsypane śniegiem pędy drzew i krzewów liściastych, m.in. dębu błotnego (Quercus palustris), zwłaszcza odmian kolumnowych, takich jak GREEN PILLAR, przydatnej do obsadzania miejskich dróg, lub form kulistych - 'Green Dwarf' czy 'Isabel' polecanych przede wszystkim do zieleni osiedlowej. W miejscach eksponowanych wytwornie zimą prezentują się egzemplarze derenia skrętolistnego (Cornus alternifolia) z charakterystycznym, piętrowym ułożeniem gałęzi przypominającym chińską pagodę. Ładne są też swobodnie rosnące, starsze egzemplarze popularnego sumaka octowca (Rhus typhina).
Wyjątkowo urocze są ośnieżone egzemplarze roślin iglastych – cisów, cyprysików, jałowców, sosen (zwłaszcza kosodrzewiny), świerków i żywotników. Należy jednak pamiętać, że drzewa i krzewy iglaste, utrzymujące zimą igły, nie nadają się do sadzenia w bezpośredniej lokalizacji dróg i ulic odladzanych przy użyciu soli ze względu na wrażliwość tych roślin na rozpryskiwane błoto pośniegowe i powstający aerozol solny. Osadzające się na igłach sole są fitotoksyczne i powodują ich brązowienie oraz zasychanie. Rośliny iglaste mogą być sadzone w odległości co najmniej kilkunastu metrów od jezdni, a odległość ta zależy od natężenia ruchu, prędkości jazdy, wielkości pojazdów i jakości drogi – czynniki te wpływają bowiem na zasięg rozpryskiwanego błota pośniegowego i unoszącego się aerozolu solnego.
Barwną kolekcję doskonale uzupełnią krzewy o jaskrawych pędach: czerwonych u derenia białego (Cornus alba) BATON ROUGE czy 'Sibirica', pomarańczowych u derenia świdwa (C. sanguinea) 'Midwinter Fire' i 'Winter Beauty' lub żółto-zielonych u derenia rozłogowego (C. sericea) 'Budd's Yellow', 'Flaviramea'. Krzewy te świetnie znoszą trudne warunki uprawy, tolerują suszę jak i okresowe zalewanie systemu korzeniowego, rosną zdrowo i nie przemarzają. Mogą być sadzone w formie ciętych żywopłotów lub swobodnie prowadzonych szpalerów.
Kolorowe konary i pędy stają się jeszcze lepiej wyeksponowane, gdy znajdą się w kompozycjach z zimozielonymi krzewami, np. trzmieliną Fortune’a (Euonymus fortunei), laurowiśnią wschodnią (Prunus laurocerasus), mahonią pospolitą (Mahonia aquifolium), ostrokrzewem Meservy (Ilex ×meserveae) lub pnączem - bluszczem pospolitym (Hedera helix) zastosowanym nietypowo, jako roślina okrywowa lub zadarniająca.
Równie atrakcyjne tło, podkreślające fakturę lub barwę kory, stworzą zimozielone byliny – bergenie (Bergenia) czy epimedia (Epimedium). Dopełnieniem zimowych kompozycji mogą być też inne byliny. Zasuszone liście miskanta chińskiego (Miscanthus sinensis), trzcinnika ostrokwiatowego (Calamagrostis ×acutiflora) czy trzęślicy trzcinowatej (Molinia arundinacea) tworzą w wilgotne, mroźne poranki oszronione fontanny, a górujące nad nimi puszyste kwiatostany rozświetlają ponure jesienią rabaty. Ciekawość wzbudzą szablaste, sterczące spod śniegu, niebieskawe liście juki karolińskiej (Yucca filamentosa). U odmian 'Bright Edge' i 'Color Guard' liście te są dwukolorowe – kremowo-zielone. Jeszcze efektowniej prezentują się oprószone śniegiem, zaschnięte kępy rozchodnika olbrzymiego. Gdy tylko zacznie padać śnieg, na każdym kwiatostanie tworzy się malownicza czapeczka białego puchu.
W kompozycjach naturalistycznych, przyjaznym zwierzętom – owadom, ptakom, małym ssakom, nie powinno zabraknąć swoistej spiżarni – drzew, krzewów i pnączy owocowych, wabiących przede wszystkim ptaki, ale także małe gryzonie, wiewiórki lub jeże. Należy zatem zadbać, aby w kompozycjach nie zabrakło rajskich jabłoni (Malus), kalin (Viburnum), czarnego bzu (Sambucus nigra), róży pomarszczonej (Rosa rugosa) berberysów (Berberis), cytryńców (Schisandra) czy rokitnika (Hippophae).
Owoce niektórych krzewów, np. ogników (Pyracantha), pięknotek (Callicarpa) czy ostrokrzewów (Ilex) raczej nie mają zbyt wielu amatorów i utrzymują się na gałęziach przez kilka miesięcy, podczas gdy owoce jarzębów (Sorbus) czy winobluszczy (Parthenocissus) znikają w dziobach kosów już w listopadzie i grudniu. Dobrym pomysłem jest pozostawienie na rabatach bylinowych zaschniętych łodyg – liści, kwiatostanów i wypełnionych nasionami owocostanów – cennego zimowego pokarmu np. objętych ochroną ryjówek.
Tekst: Grzegorz Falkowski, Związek Szkółkarzy Polskich
