29 września 2020
Berberysy
Rodzaj berberys obejmuje ok. 400–450 gatunków krzewów występujących w Europie, Ameryce i Afryce. W Polsce dziko rośnie tylko jeden gatunek, berberys pospolity (Berberis vulgaris), ze względu na smak owoców nazywany kwaśnicą.
Nie ma on jednak większego znaczenia w ogrodnictwie (jest podatny na choroby grzybowe, m.in. rdze i mączniaka). Najpopularniejszym w uprawie i najważniejszym pod kątem zastosowań miejskich jest berberys Thunberga (B. thunbergii), oferowany w setkach odmian o barwnych liściach, zróżnicowanym pokroju i sile wzrostu.
Ten niewielkich rozmiarów ciernisty krzew naturalnie występuje w Japonii. Dorasta on do około 1,5 m wysokości, jest zaokrąglony, tworzy cierniste pędy pokryte drobnymi, łopatkowatymi liśćmi średnicy 2–3 cm, intensywnie przebarwiającymi się na jesieni. Kwitnie w maju na żółto. Dojrzewające we wrześniu owoce są drobne, cylindryczne, jaskrawoczerwone, mają około 1 cm długości. Sam gatunek nie jest uprawiany, natomiast szkółki roślin ozdobnych oferują szeroki asortyment odmian, od miniaturowych karzełków przez formy kuliste, kolumnowe po niskie i szeroko rozrastające się. Niewielkie wymagania glebowe i wilgotnościowe oraz tolerancja na zasolenie pozwala uprawiać berberysy nawet w mało sprzyjających warunkach. Krzewy lubią stanowiska słoneczne, ale mogą też rosnąć w miejscach przez część dnia ocienionych. Nie wymagają żadnych specjalnych zabiegów pielęgnacyjnych. Dobrze regenerują się po przycięciu, są odporne na mróz.
Polecane odmiany
Jedną z najwartościowszych odmian ogrodowych berberysu Thunberga, sadzonych już od ponad pół wieku na terenach zieleni publicznej i osiedlowej, jest odmiana ‘Green Carpet’. Została ona wyselekcjonowana w Holandii w 1956 r. Roślina wyróżnia się przede zwartym pokrojem i malowniczym ułożeniem pędów, które przewieszają się łukowato i rozgałęziają. Krzewy osiągają około 1 m wysokości przy 1,5 m szerokości. Liście mają zielone, jesienią fantastycznie przebarwiające się w odcieniach czerwonego wina i pomarańczy, kwiaty żółto-zielonkawe, owoce czerwone. Owoce dojrzewają jesienią i utrzymują się jeszcze długo po zrzuceniu liści, zdobiąc krzewy. ‘Green Carpet’ jest jednym z najlepszych krzewów okrywowych. Efektownie prezentuje się w masowych nasadzeniach na skarpach, rondach, skwerach. Roślina nadaje się do tworzenia niskich, formowanych lub swobodnie prowadzonych szpalerów oddzielających np. jezdnie czy parkingi od chodników. Z nowych odmian okrywowych o podobnym typie wzrostu warto zwrócić uwagę na ‘Red Carpet’ o purpurowo-zielonych liściach’ i ‘Golden Carpet’ o żółtym ulistnieniu. Obie bardzo dobrze komponują się z zielonolistną ‘Green Carpet’.
Uprawianymi od wielu lat i cenionymi przez zarządców zieleni miejskiej są odmiany o ciemnoczerwonych liściach. ‘Atropurpurea’ – dorastająca do 1,2–1,5 m wysokości, podstawowa odmiana żywopłotowa, oraz ‘Atropurpurea Nana’ dorastająca do 0,6 m wysokości i 1 m średnicy. W przypadku odmiany ‘Atropurpurea’ na rynku są oferowane krzewy rozmnażane przez wysiew nasion, niemniej uzyskane siewki mogą różnic się między sobą intensywnością wybarwienia liści, oraz materiał uzyskany w wyniku sadzonkowania, gdzie potomstwo jest identyczne z roślinami matecznymi, z których pobrano sadzonki. Jeśli inwestorowi zależy na wyrównanej i jednolitej kolorystyce, warto zaznaczyć w zamówieniu, aby kupowane rośliny pochodziły z rozmnażania wegetatywnego.
Ciekawe są berberysy pstrolistne, takie jak odmiana ‘Rose Glow’. Roślina dorasta do 1,2–1,5 m wysokości, tworząc rozłożyste ale jednocześnie zwarte krzewy o łukowato wygiętych gałęziach. Młode liście są łososiowo-różowe, silnie nakrapiane białymi i różowymi, nieregularnymi plamkami. Później liście stają się purpurowoczerwone, a plamki różowo-szaro-srebrzyste. Interesujące wybarwienie utrzymuje się przez całe lato. Odmiana ‘Rose Glow’ została w 1984 r. odznaczona wyróżnieniem AGM przyznawanym przez brytyjskie Królewskie Towarzystwo Ogrodnicze RHS. Podobne do niej jest odmian ‘Harlequin’.
Szkółki oferują bogaty wybór odmian o pokroju kolumnowym, w atrakcyjnej palecie barw. Zielone słupy tworzy odmiana ‘Erecta’, początkowo cytrynowe a potem zielone liście ma odmiana ‘Kelleriis’, natomiast żółte kolumny tworzą odmiany ‘Maria’, ‘Orange Torch’ i ‘Yellow Tower’. Z odmian kolumnowych, o czerwonych liściach warto polecić: ‘Helmond Pillar’, ‘Red Rocket’, ‘Red Torch’, ‘Rosy Rocket’.
Polskie nowości
Z nowości polskiej hodowli należy wymienić utytułowane i przydatne do sadzenia w miastach odmiany berberysu Thunberga uzyskane przez Lucjana Kurowskiego, założyciela i właściciela narodowej kolekcji odmian uprawnych tego gatunku:
‘Natasza’ o pstrych i bajecznie kolorowych liściach. Młode pędy wyrastają pionowo do góry, natomiast starsze gęsto rozgałęziają się i przewieszają się, przez co krzew odgrywa rolę rośliny okrywowej. Jest to jeden z najbardziej kontrastowo wybarwionych berberysów. Odmiana uzyskała brązowy medal w Konkursie Roślin Nowości Międzynarodowej Wystawy 'Zieleń to Życie' w 2013r.
'Green Cloud' – zwarty, wolno rosnący krzew o pokroju płaskokulistym, osiągający 0,6 m wysokości i 1,2 m szerokości. Liście drobne, zielone, jesienią przebarwiające się na jaskrawo czerwono. Znakomicie nadaje się na niskie rabaty, jako roślina okrywowa oraz do uprawy w pojemnikach.
'Orange Sunrise' – odmiana o pokroju kolumnowym, osiągająca 1,5 m wysokości o wyprostowanych, intensywnie czerwonych młodych pędach. Liście duże, pomarańczowo-czerwone. Na starych liściach pojawia się złota obwódka. Roślina otrzymała srebrny medal w Konkursie Roślin Nowości w 2015 r.
Cenne odmiany berberysu Thunberga, polecane do obsadzania miejskich i parkowych rabat, uzyskał i wprowadził do handlu Janusz Szewczyk. Są to m.in.:
‘Anna’ – nowość wchodząca na rynek w 2020 r. Karłowa odmiana o żółtych liściach z charakterystycznym pomarańczowym rumieńcem na brzegach. Po sześciu latach uprawy osiąga około 30 cm wysokości.
‘Lime Star’ charakteryzuje się bardzo gęstym, płaskokulistym pokrojem i żółtym ulistnieniem. Tempo wzrostu wolne, po sześciu latach uprawy krzew osiąga 50–60 cm szerokości i około 30 cm wysokości. Nowość wprowadzona na rynek w 2020 r.
‘Orange Ice’ – karłowy krzew o zwartym, kolumnowy pokroju i pomarańczowo-miedzianych liściach. Po sześciu latach uprawy dorasta do 60–70 cm wysokości. Zdobywca srebrnego medalu w Konkursie Roślin Nowości na wystawie „Zieleń to Życie” w 2016 r.
‘Ruby Star’ – miniaturowy krzew o kulistym pokroju i bardzo wolnym tempie wzrostu. Liście intensywnie karminowoczerwone z cienką złotą obwódką na brzegu.
Wysokie żywopłoty i szpalery
Berberysem nr. 1 do tworzenia wysokich szpalerów lub żywopłotów od wielu lat pozostaje niezmiennie berberys ottawski (B. ×ottawensis) 'Superba'. Jest to wysoki, ciernisty krzew z wyprostowanymi, łukowato wyginającymi się pędami, osiągający 4 m wysokości i szerokości. Sezonowe liście są ciemnoczerwone z niebieskawym połyskiem. Żółte kwiaty są zebrane w dosyć długie, zwisające kwiatostany, ładnie wyeksponowane na tle rozwijających się, ciemniejszych liści. Jasnoczerwone, ozdobne owoce utrzymują się na gałązkach niemal przez całą zimę.
Krzew dobrze rośnie na stanowiskach słonecznych lub lekko ocienionych. Nie ma specjalnych wymagań glebowych, świetnie radzi sobie zarówno na podłożach lekkich i przepuszczalnych, jak i bardziej zwięzłych. Równie wartościową co ‘Superba’ jest inna, nieco wolniej rosnąca odmiana berberysu ottawskiego ‘Silver Miles’. Roślina ta tworzy pstre liście – purpurowe ze srebrnoszarymi przebarwieniami w postaci nieregularnie rozmieszczonych plamek i kresek. Obie odmiany dobrze znoszą cięcie i mogą być prowadzone w formie strzyżonych żywopłotów. Berberys ottawski jest mieszańcem uzyskanym ze skrzyżowania berberysu Thunberga z berberysem pospolitym.
Berberysy zimozielone
Pochodzący ze środkowych Chin Berberys Juliany (B. julianae) jest najpopularniejszym z uprawianych u nas zimozielonych gatunków berberysów. Jest to luźny, wyprostowany krzew dorastający do około 2 m wysokości. Młode rośliny są bardziej zwarte, starsze luźniejsze, z łukowato przewieszającymi się gałązkami. Skórzaste, lancetowate liście mają do 10 cm długości, z wierzchu są ciemnozielone i błyszczące, a od spodu seledynowe. Późną jesienią i zimą nabierają czerwonych rumieńców. W maju rozwijają się drobne, ciemnożółte kwiaty zabrane po kilka w pęczkach. Owocami berberysu Juliany są dojrzewające jesienią granatowoczarne jagody pokryte niebieskawym woskowym nalotem. Berberys Juliany najlepiej rośnie na glebach żyznych, umiarkowanie wilgotnych, w miejscach słonecznych lub ewentualnie półcienistych, ciepłych, zacisznych i osłoniętych od wiatru, zwłaszcza zimą. Jest krzewem wystarczająco odpornym na mróz w zachodniej części kraju. W centrum i na wschodzie wymaga okrywania na zimę stroiszem.
Berberys pośredni (B. ×media) jest niewysokim krzewem uzbrojonym w ostre potrójne ciernie. Oprócz walorów obronnych zwraca uwagę dekoracyjnymi, błyszczącymi liśćmi. Podstawową odmianą tego gatunku jest ‘Parkjuweel’ – półkulisty krzew dorastający do 1,5 m wysokości o soczyście zielonych liściach. Ciekawa jest odmiana 'Red Jewel' o zmieniającej się kolorystyce liści na przestrzeni roku. Młode wiosenne liście są purpurowe, później stają się purpurowozielone lub nawet zielone w zależności od nasłonecznienia. Jesienią przybierają purpurowoczerwoną barwę. Berberys pośredni lubi stanowiska słoneczne, ale posadzony w półcieniu także świetnie daje sobie radę, choć jego liście pozostają wtedy bardziej zielone, ale za to krzewy są mniej narażone zimą na przemarzanie. Berberys pośredni może być sadzony w naturalnych bądź formowanych żywopłotach i szpalerach albo pojedynczo lub w grupach na rabatach. Dobrze rośnie w pojemnikach.
