Zagadnienia licencji, dotyczących odmian roślin to temat nadal aktualny. W poniższym artykule pragniemy przypomnieć, jakie są możliwości ochrony odmian lub ich nazw w Polsce i na świecie. Chcemy też opisać Państwu zakres prac przy aktualizacji informacji o ochronie odmian.
Aktualizacja obejmuje sprawdzenie, czy:
a) odmiana jest chroniona wyłącznym prawem hodowcy do odmiany (zwane dalej PBR) w Polsce i na świecie. W aktualizacji podajemy, do kiedy ochrona występuje lub kiedy odmiana została zgłoszona do ochrony. Data ważności ochrony to data przewidywana - hodowca może zrezygnować z ochrony we wcześniejszym terminie, np gdy stwierdzi, że ochrona odmiany jest dla niego nieopłacalna. Natomiast, jeśli nie podano daty zakończenia ochrony, a jedynie datę zgłoszenia, oznacza to zwykle, że jest ona chroniona tymczasowym prawem hodowcy do odmiany i niekoniecznie musi uzyskać status odmiany chronionej wyłącznym prawem. Zakres tymczasowego prawa jest identyczny do zakresu wyłącznego prawa. Należy pamiętać, że jeśli odmiana jest chroniona PBR-em w Europie, jest automatycznie chroniona także i w Polsce.
b) odmiana jest chroniona patentem roślinnym. Ten rodzaj ochrony roślin jest stosowany najczęściej w Stanach Zjednoczonych.
c) nazwa odmiany jest chroniona jako znak towarowy (międzynarodowy, unijny, lub polski). Możliwość zgłoszenia znaku międzynarodowego i objęcie ochroną znaku jednocześnie w wielu krajach, to ułatwienie dla zgłaszającego, który nie musi zgłaszać oddzielnie ochrony znaku w urzędach patentowych poszczególnych państw. Ochrona znaku unijnego oznacza, że jest on chroniony w każdym z krajów Wspólnoty. Zwykle przy informacji o ochronie znaku towarowego podajemy datę rejestracji oraz datę upłynięcia ważności ochrony. Prawo ochronne na znak towarowy udzielane jest na 10 lat, przy czym okres ten może być wydłużany w nieskończoność. Ponieważ ochronę tą można przedłużać, ważne jest sprawdzanie na bieżąco aktualizacji.
Aktualizacja nie zawiera:
informacji o znakach handlowych objętych ochroną w urzędach patentowych poszczególnych państw, np. w Niemczech. O ile znak towarowy jest chroniony jako znak międzynarodowy także w danym kraju, taką informację Państwu dostarczymy. Jednak często znak zostaje zgłoszony jedynie w urzędzie patentowym danego kraju. Dlatego eksportując określoną odmianę do danego kraju należy zwrócić uwagę nie tylko na, czy obowiązuje w nim PBR na daną odmianę, ale też sprawdzić, czy nazwa nie została zgłoszona do ochrony urzędzie patentowym danego państwa. Informacje o znakach towarowych w poszczególnych państwach można często uzyskać na oficjalnych stronach urzędów patentowych danych państw: np. informację o znakach towarowych w Niemczech -
https://dpinfo.dpma.de/index_e.html
(można z niej korzystać po zarejestrowaniu).
Prosimy pamiętać, że aktualizacje dotyczą jedynie roślin zawartych w bazie danych ZSZP!!! Jeżeli posiadacie Państwo odmianę, która nie występuje w tej bazie, należy sprawdzić, czy nie jest ona w jakikolwiek sposób chroniona.
CZĘŚĆ I. KRÓTKI PRZEGLĄD MOŻLIWOŚCI OCHRONY ODMIAN ROŚLIN LUB NAZW HANDLOWYCH W POLSCE I NA ŚWIECIE. POJĘCIA I DEFINICJE.
OCHRONA WYŁĄCZNEGO PRAWA HODOWCY DO ODMIANY - PBR
Wyłączne prawo hodowcy(1) jest prawem do własności intelektualnej osoby, która wyhodowała, odkryła lub udoskonaliła określoną odmianę. Ochrona prawna odmian roślin odbywa się na trzech poziomach:
- międzynarodowym - system ochrony odmian UPOV(2) ,
- regionalnym ? np. wspólnotowy system CPOV(3)
- krajowym - COBORU(4) .
Odmiana uzyskuje ochronę wyłącznego prawa hodowcy (PBR), jeśli spełni warunki odrębności, wyrównania i trwałości(5) . Musi być też nowa, czyli nie może być oferowana do sprzedaży za granicą dłużej niż 4 lata, a w kraju dłużej niż przez rok.
Aby móc rozmnażać lub sprzedawać materiał szkółkarski odmiany chronionej wyłącznym prawem trzeba uzyskać od hodowcy lub właściciela odmiany pozwolenie zwane licencją(6) . Wyłączne prawo obejmuje: produkcję lub rozmnażanie, przygotowanie i oferowanie do sprzedaży, sprzedaż lub inne formy marketingu, eksport, import oraz przechowywanie do celów, o których mowa powyżej. Oznacza to, że w przypadku braku posiadania licencji na określoną odmianę nie można np. siać lub sadzić jej we własnym gospodarstwie. Nie można też jej np. używać jako składnika mieszańca heterozyjnego (F1). Należy pamiętać o tym, że ochrona wyłącznego prawa dotyczy odmiany jako wartości biologicznej (nie nazwy odmiany). I dlatego jeśli np. odmiana jest chroniona wyłącznym prawem w Polsce ? bez posiadania licencji nie można jej produkować i sprzedawać w kraju, nawet pod zmienioną nazwą.
Zanim odmiana zostanie wpisana do księgi wyłącznego prawa, podlega ochronie tymczasowej. Obowiązuje ona od momentu złożenia wniosku o ochronę i trwa do czasu przyznania wyłącznego prawa. Jeśli w trakcie badań okazuje się, że odmiana nie spełnia warunków koniecznych do przyznania ochrony wyłącznego prawa, podejmowana jest decyzja o odmowie i unieważnieniu tymczasowego prawa. Zakres tymczasowego prawa jest identyczny do zakresu wyłącznego prawa. Ochrona wyłącznego prawa trwa od momentu jego przyznania do wygaśnięcia lub unieważnienia. W Polsce informacje o zgłoszeniu odmiany do przyznania wyłącznego prawa, przyznaniu tego prawa lub unieważnieniu go publikowane są przez COBORU w Diariuszu. Ochrona wyłącznego prawa do odmiany przyznana w danym kraju obowiązuje tylko na jego terytorium. W Polsce odmiany, którym przyznano wyłączne prawo wpisywane są do Księgi Wyłącznego Prawa(7) . Do księgi tej mogą być wpisywane wszystkie gatunki i rodzaje roślin. W Polsce ochrona wyłącznego prawa trwa 30 lat (dla winorośli oraz drzew i ich podkładek) lub 25 lat dla pozostałych roślin. W innych państwach UPOV wg. aktu z 1991 roku ochrona ta musi trwać co najmniej 20 lat. Nie należy mylić księgi z Rejestrem Odmian, który dotyczy tylko najważniejszych ? z punktu widzenia gospodarczego ? gatunków roślin. Rejestr obecnie zawiera gatunki rolnicze, warzywne oraz sadownicze (15 gatunków). Do rejestru nie są wpisywane odmiany roślin ozdobnych. Odpowiednikiem rejestru odmian roślin uprawnych w innych krajach są listy NLI (National Lists).
W krajach Unii odmiany można chronić dwutorowo: w danym kraju lub na terenie całej wspólnoty. Unijny system ochrony funkcjonuje od 1995 roku (Rozporządzenie 2100/94 w sprawie wspólnotowego systemu ochrony roślin). Polski hodowca, który zamierza chronić swoją odmianę na poziomie unijnym może skierować dokumenty bezpośrednio do CPOV lub też skorzystać z pośrednictwa COBORU. Kryterium nowości przy ochronie unijnej wynosi 1 rok. Ochrona unijna jest kosztowna(8). Prawo wspólnotowe do określonej odmiany przyznane hodowcy ma charakter nadrzędny w stosunku do przyznanego prawa do tej odmiany na poziomie krajowym. Innymi słowy, prawo wspólnotowe i krajowe przyznane hodowcy dla tej samej odmiany mają charakter wykluczający się na korzyść prawa wspólnotowego. Hodowca, który uzyskał ochronę unijną na określoną odmianę, korzysta z wyłącznego prawa do swojej odmiany we wszystkich państwach UE. Po przystąpieniu Polski do UE ochrona prawna odmiany chronionej na poziomie ?unijnym? rozciągnięta została także na terytorium Polski.
Eksportując odmiany niechronione wyłącznym prawem w Polsce, a chronione w państwie importera, polski producent narusza przepisy kraju importera.
OCHRONA ZNAKU TOWAROWEGO ?
Jak wynika z treści ustawy o znakach towarowych(9) : "znakiem towarowym może być znak nadający się do odróżnienia towarów lub usług określonego przedsiębiorstwa od towarów i usług tego samego rodzaju innych przedsiębiorstw. Znakiem towarowym może być w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma plastyczna, melodia lub inny sygnał dźwiękowy bądź zestawienie tych elementów?. W większości krajów chroni się zarówno przed używaniem bez zezwolenia samego znaku jak i znaku podobnego, co ma zabezpieczyć przed wprowadzaniem w błąd konsumentów. Ochronę uzyskuje się poprzez zarejestrowanie znaku. Znaki towarowe oznaczane są następującymi symbolami: ? - znak towarowy przed uzyskaniem decyzji o ochronie (zgłoszony jednak do Urzędu Patentowego), ? - znak towarowy zarejestrowany. Ochronić znak można na kilku poziomach: międzynarodowym, regionalnym np. unijnym oraz krajowym. Rejestracją znaku towarowego zajmują się urzędy patentowe. Producenci roślin najczęściej spotykają się z ochroną znaków towarowymi dotyczących nazw handlowych odmian. Prawo do posługiwania się zarejestrowanym znakiem handlowym posiada jedynie właściciel. Prawo ochronne na znak towarowy jest zbywalne (np. licencja) i podlega dziedziczeniu. Naruszenie prawa własności do znaku może skutkować postępowaniem cywilno ? prawnym. Prawa do znaku nabywa się poprzez zarejestrowanie go w krajowym rejestrze znaków. Okres ochrony znaku towarowego to 10 lat od daty dokonania zgłoszenia. Ochrona liczy się od daty zgłoszenia znaku. Można ją przedłużać na kolejne 10-letnie okresy. Dotyczy to zarówno znaków krajowych, unijnych jak i ochrony międzynarodowej. Zarejestrowanie znaku towarowego zapewnia na ogół ochronę tylko w kraju jego rejestracji. Aby chronić znak w innych krajach, musi on być również tam zarejestrowany. W celu uniknięcia uciążliwego wypełniania formularzy w Urzędach Patentowych innych państw (w językach narodowych danych państw), można dokonać rejestracji znaku międzynarodowego lub unijnego. Warunkiem ubiegania się o ochronę międzynarodową jest wcześniejsze zgłoszenie znaku towarowego w polskim Urzędzie Patentowym.
A) Znak towarowy krajowy. Aby uzyskać prawo ochronne na znak towarowy w trybie krajowym, należy dokonać rejestracji w Urzędzie Patentowym RP(10) w Warszawie. Rejestrację uzyskuje się w określonej grupie towarowej po upewnieniu się przez UP, że nie istnieją znaki podobne do zgłoszonego. Znak zarejestrowany w Urzędzie Patentowym RP obowiązuje jedynie na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej.
B) Znak towarowy międzynarodowy(11) - Ochrony znaku towarowego na poziomie międzynarodowym można dokonać wypełniając formalności wymagane przez Biuro Międzynarodowe WIPO(12) . Znak towarowy objęty rejestracją międzynarodową korzysta w różnych krajach z takiej samej ochrony, z jakiej korzystałby, gdyby wniosek w tej sprawie został złożony bezpośrednio w tych krajach. Wnioski o rejestrację międzynarodową składa się w ramach Porozumienia Madryckiego(13) do WIPO poprzez Urząd Patentowy RP. Wnioski o przyznanie międzynarodowej ochrony znaku towarowego mogą być składane przez przedsiębiorców z państw, które przystąpiły do Porozumienia lub Protokołu Madryckiego. Składając podanie równocześnie wyznacza się kraje, w których ochrona ta ma być przyznana. Należy też określić, jakiej grupy towarów lub usług ma dotyczyć ochrona danego znaku (klasyfikacja nicejska(14)).
C) Wspólnotowy znak towarowy (CTM ? Community Trade Mark ? obowiązuje na całym terytorium Unii Europejskiej. ?Znakiem może być każde oznaczenie, które może być przedstawione w formie graficznej, w postaci słów, włącznie z nazwiskami, literami, cyframi, kształtem towarów lub ich opakowania o ile posiadają zdolność odróżniania towarów i usług jednego przedsiębiorstwa od towarów lub usług innego przedsiębiorstwa?. Podania o rejestrację znaku wspólnotowego można składać w Urzędzie Patentowym RP. Jeśli prawo ochronne na znak wspólnotowy nie może być udzielone (z jakiegokolwiek powodu) w którymkolwiek kraju członkowskim, nie jest ono wówczas udzielane w ogóle. W dniu przystąpienia do Unii wszystkie prawa ochronne na znaki wspólnotowe zostały automatycznie rozszerzone na terytorium Polski. Przedsiębiorca, który zarejestrował znak wspólnotowy ma wyłączne prawo używania go. Ochrona znaku liczy się od daty zgłoszenia. Podobnie, jak znak międzynarodowy i znak krajowy - znak wspólnotowy jest rejestrowany na 10 lat z możliwością przedłużania na kolejne 10 letnie okresy. Na znak może być udzielona licencja (wyłączna lub niewyłączna). Rejestrować znak mogą nie tylko przedsiębiorcy z krajów Unii, ale też np. pochodzący z krajów będących stronami konwencji paryskiej o ochronie własności przemysłowej. Od niedawna zgłoszenie może być wniesione za pomocą Internetu pod adresem http://service.oami.eu.int./forms/ctmapplication/ .
Ochrona PATENTU ROŚLINNEGO (PLP)
Ochrona patentowa funkcjonuje w Stanach Zjednoczonych, Australii i Japonii i na Węgrzech. Ochrona ta przyznawana jest hodowcy (lub właścicielowi) odmiany, który odkrył lub stworzył oraz wegetatywnie rozmnożył odrębną i nową odmianę. Czas jej trwania to 20 lat od momentu zgłoszenia podania. Właściciel patentu roślinnego ma prawo do reprodukcji i sprzedaży tak rozmnożonego materiału. Może udzielić licencji upoważniającej do rozmnażania i sprzedaży odmiany posiadającej ochronę patentową. Nie ma możliwości przedłużania ochrony patentowej na kolejne 20 lat. Co ciekawe, w przeciwieństwie do systemów patentowych w innych krajach, nie istnieje możliwość korzystania z patentów do działalności doświadczalnej oraz do własnych niezarobkowych celów.
W Europie, zgodnie Europejską Konwencja Patentową opatentowaniu nie podlegają odmiany roślin.
(1) Z ang. Plant Breeder?s Right - PBR ? wyłączne prawo hodowcy do odmiany (w Polsce odmiana chroniona wyłącznym prawem rejestrowana jest w Księdze Wyłącznego Prawa (KO)
(2) System UPOV (International Union for the Protection of New Varieties of Plants ? Międzynarodowy Związek Ochrony Nowych Odmian) obejmuje obecnie 53 państwa. Biuro związku mieści się w Genewie. Rejestracja odbywa się wg. standardów Konwencji UPOV zwłaszcza Akt-u z 1991 roku. Do UPOV należy 53 państw (w tym Polska ? od 1989 roku). www.upov.int
(3) CPOV (Community Plant Variety Office ? czyli Biuro ds Odmian UE) mieści się a Angers (Francja). Działa od 1995 roku. www.cpvo.eu.int .
(4) COBORU (Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych) w Słupi Wielkiej.
(5) Odmiana jest odrębna, gdy różni się wyraźnie przynajmniej jedną właściwością od innych znanych odmian, wyrównana, gdy pochodzące od niej rośliny są do siebie podobne przy uwzględnieniu sposobu rozmnażania danej odmiany i trwała, jeśli nie zmienia swoich właściwości po rozmnożeniu.
(6) Licencja może być wyłączna (na określonym terytorium istnieje jedyny licencjobiorca upoważniony do korzystania z wyłącznego prawa do odmiany) lub niewyłączna, pełna lub niepełna (nie wszystkie uprawnienia przysługujące hodowcy przechodzą na licencjobiorcę). Mogą też istnieć ograniczenia terytorialne, czasowe i ilościowe.
(7) Wykaz roślin chronionych wyłącznym i tymczasowym prawem znajduje się na stronie www.coboru.pl w podpunkcie: ?Ochrona prawna odmian?.
(8) Za zgłoszenie odmiany ? 900 ? (w Polsce - 500 zł), za 1 rok badań ok. 1100 ? (w Polsce ? 500zł), za 1 rok utrzymania odmiany ? 300 ? (w Polsce ? przez pierwsze 5 lat ? 100zł, następne ? 200zł), za przyznanie wyłącznego prawa ? 240 ? (w Polsce ? 100zł)
(9) Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej.(Dz. U. z 2001 r. Nr 49, poz. 508). Więcej informacji o znakach towar. można znaleźć na stronach www. np. http://www.e-prawnik.pl/ep.php3/bD1wbCZwPTI2NSZrPTI2Mg==
(10) Informacje na temat Urzędu Patentowego RP - www.uprp.pl/polski.
(11) Ustawy regulujące rejestrację znaku międzynarodowego: o ochronie własności przemysłowej (Dz. U. Nr 9 z 1975 r., poz. 51), Porozumienie Madryckie o międzynarodowej rejestracji znaków towarowych z dnia 14 kwietnia 1967 r. (Dz. U. Nr 116 z 1993 r., poz. 514) oraz protokół do Porozumienia Madryckiego z dnia 27 czerwca 1989 r. (WUP nr 3 z 1997r.)
(12) z ang. World Intellectual Property Organization czyli Światowa Organizacja Praw Intelektualnych http://www.wipo.int/
(13) Polska jest członkiem Porozumienia Madryckiego od 1991 roku, zaś Protokołu Madryckiego od 1997 roku.
(14) Klasa 31 to : Produkty rolnicze, ogrodnicze i leśne oraz ziarna nie ujęte w innych klasach; żywe zwierzęta; świeże owoce i warzywa; nasiona, naturalne rośliny i kwiaty; pasza dla zwierząt, słód.
PRZYDATNE LINKI DO SPRAWDZANIA INFORMACJI O OCHRONIE PRAWNEJ ROŚLIN:
PBR ?unijne? - http://www.cpvo.eu.int/module_tech/
PBR w Polsce - http://www.coboru.pl/
Znak towarowy w Polsce:
http://www.uprp.pl/patentwebaccess/databasechoose.aspx?language=polski
Znak towarowy w ?unijny?:
http://oami.eu.int/search/trademark/la/en_TM_search.cfm
Znak towarowy międzynarodowy:
http://www.wipo.int/ipdl/en/search/madrid/search-struct.jsp
Znak towarowy niemiecki:
https://dpinfo.dpma.de/index_e.html
Patent roślinny w USA:
http://www.uspto.gov/
Patent roślinny na Węgrzech:
http://www.mszh.hu/English/eszabad.html ).
