Od 1 stycznia 2011 r. weszły w życie bardzo istotne zmiany zasad opodatkowania VAT. Wprowadzone zmiany nie wynikają jednak z jednej ustawy nowelizującej dotychczas obowiązujące przepisy, lecz zostały wprowadzone przez kilka ustaw zmieniających dotychczasowe przepisy. Dodatkowo Minister Finansów wprowadził szereg zmian w rozporządzeniach wykonawczych. Niestety taka sytuacja zawsze prowadzi do istotnych problemów przy stosowaniu prawa i prawidłowym obliczaniu podatku. Do najważniejszych przepisów wprowadzonych od 1 stycznia br. należy zaliczyć:
ustawę z dnia 23 października 2009 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 195, poz. 1504),
ustawę z dnia 2 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 215, poz. 1666),
ustawę z dnia 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 226, poz. 1476),
ustawę z dnia 26 listopad 2010 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. Nr 238, poz. 1578),
ustawę z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz o transporcie drogowym (Dz. U. Nr 247, poz. 1652)
Do najważniejszych zmian wchodzących w życie od nowego roku należy zaliczyć:
zmiany w zakresie stawek podatku VAT,
dostosowanie do PKWiU z 2008 (zmiany klasyfikacji statystycznych powodują zmiany stawek podatku VAT na poszczególne towary i usługi w sposób często mało widoczny i przypadkowy),
zmiany dotyczące zwolnienia przedmiotowego od podatku,
zmiany w odliczaniu podatku naliczonego z tytułu nabycia samochodów z kratką i paliwa do ich napędu,
podniesienie limitu obrotu uprawniającego do zwolnienia od podatku,
zmiany dotyczące fakturowania elektronicznego,
zmiany dotyczące wystawiania zbiorczych faktur,
zmiany dotyczące miejsca świadczenia usług,
zmiany dotyczące zwolnienia w VAT,
zmiany dotyczące świadczenia usług transportu towarów,
zmiany w zakresie stosowania stawki 0%,
zmiany dotyczące stosowania kas rejestrujących
Podwyżka stawek VAT
Niewątpliwie zmianą o największym znaczeniu dla podatników jest wprowadzenie nowych, wyższych stawek VAT, tj. 23%, 8% i 5%. Wpisano jednak do ustawy, że stawki podwyższone o 1%, tj. 23% i 8% będą obowiązywały jedynie przejściowo przez okres 3 lat, po tym czasie zostanie przywrócony poziom 22% i 7% chyba, że sytuacja budżetowa ulegnie dalszemu pogorszeniu, wtedy VAT nie tyle zostanie obniżony, co wręcz stawki będą zwiększone.
Ze względu na istniejące i przewidywane problemy budżetowe wprowadzono, bowiem alternatywne podwyższenie stawek VAT w przypadku, gdy relacja długu publicznego w stosunku do projektu krajowego brutto przekroczy 55%. W takim przypadku automatyczny wzrost stawek VAT wyniesie kolejny procent, a stawki VAT odpowiednio będą wynosiły 25%, 10 %, 8%, 7% i 6%. Ponieważ trudno jest aktualnie oszacować, czy dokładnie takie stawki będą obowiązywały w kolejnych latach (ustawę zawsze można zmienić), nie ma większego sensu szczegółowo opisywać „planowanego/spodziewanego” kolejnego wzrostu opodatkowania.
Podniesienie stawek VAT wynika nie tylko z problemów budżetowych, ale jest także konsekwencją wygaśnięcia z końcem 2010 r. derogacji od przepisów unijnych na nieprzetworzonążywnośćoraz książki i czasopisma specjalistyczne. Dla wyjaśnienia trzeba dodać, że „derogacjami” są nazywane wszystkie odstępstwa od powszechnie obowiązujących reguł unijnych. Polska z takich ustępstw korzysta w dosyć ograniczonym zakresie i większość derogacji uzyskanych przez Polskę miała charakter czasowy i teraz sukcesywnie wygasa, co obliguje nas do dostosowania przepisów krajowych do norm unijnych. Zgodnie z przepisami unijnymi najniższą stawka VAT może wynosić 5%, a nie 3% i taka będzie obowiązywała na towary wskazane w załączniku nr 10 do ustawy.
Podniesienie stawek VAT zostało powiązane z podniesieniem stawki zryczałtowanego zwrotu podatku dla rolników ryczałtowych z 6 % do 7 %. Docelowo jednak zryczałtowany zwrot VAT, po roku 2013 ma wynosić 6,5%.
Sposób wprowadzenia omawianych zmian powoduje niestety pewne zamieszanie spowodowane faktem, że ustawa o VAT jest zmieniana przez kilka ustaw jednocześnie, a część przepisów ma charakter jedynie przejściowy – dotyczy to aktualnych stawek VAT. Obowiązujące w latach 2011 – 2013 stawki VAT obowiązują na podstawie ustawy z dnia 26 listopad 2010 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. Nr 238, poz. 1578), a nie „głównej” ustawy o VAT. Dla podkreślenia w tym okresie będą obowiązywały stawki VAT 23%, 8% i 5%, a zryczałtowany zwrot podatku wynosi 7%
Okres przejściowy
Zmiany stawek wiążą się często z problemami związanymi z okresem przejściowym, co do ustalenia, jaka stawka powinna być stosowana, nowa, czy wcześniejsza. Wprowadzona nowelizacja uregulowała te wątpliwości na korzyć podatnika stanowiąc, że w przypadku, gdy podatnik dokonał dostawy przed wejściem w życie noweli, a obowiązek podatkowy powstał po nowym roku lub faktura jest wtedy wystawiana, obowiązuje go stawka właściwa w okresie dokonania dostawy lub świadczenia usługi. Reguła ta dotyczy również świadczeń usług ciągłych, przyjęcia zaliczki lub zadatku (art. 41 ust. 14a do 14h ustawy o VAT).
Zmiany klasyfikacji statystycznej.
W praktyce kluczowe znaczenie będą miały jednak zmiany związane z wprowadzeniem nowej klasyfikacji PKWiU na podstawie, której będzie możliwe stosowanie stawek obniżonych. Zgodnie z klasyfikacją PKWiU obowiązującą na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 października 2008 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług PKWiU (Dz.U. Nr 207, poz. 1293) - dział 01.30.10 obejmuje rośliny żywe, cebulki, bulwy i korzenie, sadzonki i szczepy, grzybnie, natomiast dział 02.10 obejmuje drzewa i krzewy leśne oraz usługi związane ze szkółkami leśnymi. Wskazane działy PKWiU są objęte 8% stawką VAT na podstawie nowego brzmienia załącznika nr 3 do ustawy (poz. 13 i 16, 17 załącznika). Istotną kwestia z punktu widzenia podatku VAT jest fakt, że wspomniana wyżej nowa klasyfikacja statystyczna obowiązuje dla celów ustalenia wysokości stawki VAT od momentu wejścia w życie omawianej noweli, czyli od 1 stycznia 2011 r.
Zgodnie z aktualnym brzmieniem załącznika nr 2 do ustawy zryczałtowany zwrot podatku przysługuje w stosunku do ex 01.30.10.0 Rośliny żywe, cebulki, bulwy i korzenie, sadzonki i szczepy, grzybnia, z wyłączeniem podłoży do upraw grzybów z wsianą grzybnią (poz. 16 załącznika nr 2 do ustawy) oraz ex 02 Produkty gospodarki leśnej i usługi związane z leśnictwem, z wyłączeniem drewna okrągłego z drzew tropikalnych (poz. 18 załącznika nr 2 do ustawy).
Należy podkreślić, że każdy podatnik powinien w tym zakresie dokonać weryfikacji świadczonych przez siebie usług i sprzedawanych towarów – pod względem stwierdzenia czy klasyfikowane są one do wskazanych powyżej działów PKWiU. W przypadku wątpliwości możliwe jest wystąpienie do ośrodka statystycznego w Łodzi w celu potwierdzenia prawidłowości klasyfikacji. Dopiero w takiej sytuacji można mieć pewność, co do prawidłowości stosowanej stawki VAT. Powyższe jest szczególnie istotne w sytuacji zmiany klasyfikacji statystycznej. Z założenia bowiem nowa klasyfikacja jest powieleniem starej, ale zawsze są wprowadzane zmiany polegające na przeniesieniu towaru lub usługi do innego grupowania. Bez dogłębnej weryfikacji konkretnych towarów może istnieć ryzyko, że dany towar straci np. prawo do stawki preferencyjnej, bo zgodnie z nową klasyfikacją jest zaliczany do innego grupowania.
Zwolnienie podmiotowe
Ustawa o VAT przewiduje dwa typy zwolnień, tj. zwolnienia podmiotowe i przedmiotowe. Zwolnienia przedmiotowe wskazane są w art. 43 ustawy o VAT i wśród najważniejszych można wymienić towary używane, nieruchomości zbywane w ramach kolejnych transakcji, czy usługi finansowe. Zwolnienia podmiotowe polegają natomiast na zwolnieniu ze względu na wysokość obrotu podatnika i nie są w zasadniczej części zależne od faktycznie świadczonych usług lub sprzedawanych towarów. W ubiegłym roku limit zwolnienia podmiotowego wynosił 100.000 zł
Od 1 stycznia 2011 r. rośnie również limit zwolnienia podmiotowego, który teraz wynosi 150.000 zł Wprowadzone przepisy pozwalają na korzystanie z tego zwolnienia przez podatników, których obroty w roku 2010 mieściły się we wskazanej kwocie.
Warto tutaj zwrócić uwagę, że podatnikami VAT są zarówno osoby fizyczne, jak i prawne oraz wszelkie spółki, w tym spółki cywilne. Powyższe powoduje, że w pewnych przypadkach korzystne może być prowadzenie dodatkowej działalności o np. charakterze ubocznym w formie spółki cywilnej. Taki „odrębny” podmiot jest samodzielnym podatnikiem VAT, co oznacza, że jeżeli obrót w tej działalności nie będzie przekraczał 150.000 zł będzie mógł korzystać ze zwolnienia podmiotowego, czyli nawet wykonując usługi opodatkowane, czy dokonując dostawy opodatkowanej, nie będzie zobowiązany do rozliczania VAT.
Limit zwolnienia jest obliczany jedynie od działalności opodatkowanej, niezwolnionej przedmiotowo. Oznacza to, że jeżeli rolnik ryczałtowy jednocześnie zacznie wykonywać działalność opodatkowaną, np. sprzedaż donic to limit 150.000 zł będzie dotyczył tylko tej działalności.
Częściowe odliczanie VAT
Do ustawy wprowadzono również wynikające z dyrektyw UE zasady związane z częściowym odliczeniem VAT wydatków związanych z nieruchomościami wykorzystywanymi zarówno do celów prowadzonej działalności gospodarczej, jak i do celów prywatnych. Zgodnie z nowym art. 86 ust. 7b ustawy o VAT w przypadku zakupu lub wybudowania nieruchomości związanej z prowadzoną działalnością tylko w części, podatnik ma prawo do dokonania odliczania tylko w takiej części, w jakiej wykorzystuje tą nieruchomość dla celów prowadzonej działalności. W zakresie, w jakim te proporcje ulegną zmianie w okresie 10 lat od rozpoczęcia użytkowania, podatnik jest zobowiązany do dokonania korekty wcześniej dokonanego odliczenia. Korektę dokonuje się za okres, w jakim nastąpiła zmiana, co do proporcji wykorzystania nieruchomości.
Kasy rejestrujące
Wprowadzane zmiany dotyczą również stosowania kas rejestrujących. Poza głośną zmianą związaną z obowiązkiem stosowania kas rejestrujących do usług prawniczych i ochrony zdrowia,ograniczono również możliwość stosowania zwolnienia od obowiązku rejestracji, dla podatników rozliczających sięw podatku dochodowym w formie karty podatkowej. Po 30 kwietnia 2011 r. utracą oni prawo do korzystania ze zwolnieńz obowiązku ewidencjonowania obrotu za pomocąkas rejestrujących świadcząc m.in. usługi w zakresie mechaniki maszyn i urządzeńrolniczych,
Niektórzy z tej grupy podatników będąjednak mogli nadal korzystaćz innych tytułów zwolnieńod ewidencjonowania (np. powiązanych z wielkościąrealizowanych za rok ubiegły obrotów), jeżeli spełniąkryteria uprawniające do korzystania z nich.
Warto również przypomnieć, że obowiązek ewidencjonowania sprzedaży za pośrednictwem kasy fiskalnej dotyczy jedynie sprzedaży na rzecz osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej – czyli obrót poza gospodarczy.
Rolnicy ryczałtowi w dalszym ciągu są zwolnieni z obowiązku stosowania kas rejestrujących.
Podsumowanie
Kluczową zmianą VAT, jest wprowadzenie 8% stawki podatku na rośliny. Jednocześnie został podniesiony zryczałtowany zwrot podatku do 7% (dla rolników ryczałtowych). Wartości te są wprowadzone do ustawy jako czasowe, faktycznie jednak od woli ustawodawcy zależy, czy zostaną one zmniejszone, czy pozostaną w takich wartościach również w roku 2013. Wszyscy podatnicy muszą dokonać już dziś weryfikacji, czy sprzedawane towary (inne niż rośliny) mieszczą się w grupowaniach PKWiU pozwalających na stosowanie 8%, czy też nie. Niespodziewane zmiany mogą dotyczyć zwłaszcza usług.
