Miesiąc: marzec 2012

Helleborus niger

Nareszcie przyszła najpiękniejsza i wyczekiwana pora roku. Słońce coraz mocniej przygrzewa,  grządki i rabaty nieśmiało się zielenią, a nad nimi unosi się wesoły świergot ptasich serenad. Wprawdzie do kalendarzowej wiosny zostało jeszcze parę dni, ale niektóre byliny dawno obudziły się z zimowego spoczynku i są właśnie w pełni kwitnienia. Jedną z najciekawszych i bardo urodziwych bylin przedwiośnia jest z pewnością ciemiernik biały. Już sama nazwa  gatunkowa rośliny budzi zdziwienie i pytanie: dlaczego ten kwitnący na biało ciemiernik po łacinie nazywa się Helleborus niger? „Niger” oznacza przecież „czarny”.

Rodzaj Helleborus liczy około 15 gatunków roślin zimozielonych występujących naturalnie na terenie Europy środkowej i południowej. Najpowszechniej uprawianym gatunkiem w kraju jest z pewnością ciemiernik biały, bylina dorastająca do 20-30 cm wysokości. Przez cały rok rośliny zdobią ogród skórzastymi, ciemnozielonymi, błyszczącymi liśćmi odziomkowymi, zebranymi w niewielkie kępy. Blaszki liściowe są bardzo głęboko powcinane, osadzone na długich ogonkach, sprawiają wrażenie, jakby składały się z 7-9 pojedynczych listków. Pod ziemią znajduje jest skrócona łodyga oraz czarne korzenie. Tu także skrywa się tajemnica łacińskiej nazwy rośliny, która została nadana ze względu na intrygującą barwę korzeni, a nie kwiatów. Wczesną wiosną, a niekiedy również zimą, gdy tylko przez kilka – kilkanaście dni utrzymuje się dodatnia temperatura, ze środka rozety liści wyrastają pędy kwiatostanowe. Na każdym pędzie znajduje się od jednego do kilku pąków kwiatowych. Po rozwinięciu kwiaty mają średnicę około 5-7 cm, są zbudowane z 5 białych działek okwiatu otaczających położone centralnie zielonkawe słupki i żółte pręciki. W najcieplejszych rejonach kraju, na Dolnym Śląsku i w pasie nadmorskim, przy sprzyjających warunkach pogodowych, ciemiernik biały potrafi zakwitnąć nawet pod koniec grudnia lub na początku stycznia. Z tego względu ogrodnicy nazwali ciemierniki różami Bożego Narodzenia. Niezwykła pora kwitnienia znajduje także odzwierciedlenie w nazwie rodzajowej, bowiem „helleborus” po hebrajsku oznacza „obłąkany” i odnosi się właśnie do osobliwego terminu otwierania kwiatów, jakby nie patrzeć, w środku zimy. Kwiaty ciemierników są niezwykle trwałe, po zakończeniu kwitnienia działki okwiatu nie opadają od razu, lecz zielenieją i jeszcze długo się utrzymują. Poza tym rośliny zawiązują ciekawe i ozdobne owocostany w postaci zielonych mieszków.

Ciemierniki nie są trudne w uprawie, pod warunkiem, że rosną na glebach żyznych, umiarkowanie wilgotnych, obojętnych lub zasadowych. Przed posadzeniem roślin dobrze jest głęboko przekopać podłoże w miejscu, w którym planujemy uprawiać te piękne byliny. Najlepszymi stanowiskami dla ciemierników są miejsca półcieniste, osłonięte od wiatru, zaciszne. Sadzone na słońcu często cierpią z powodu suszy, a w okresie mroźnych, bezśnieżnych zim liście są narażone na wysychanie i przemarzanie. Rośliny mają głęboki system korzeniowy i nie lubią przesadzania. Stąd, jeśli już posadziliśmy rośliny w miejscu otwartym i nasłonecznionym, najlepiej będzie delikatnie okryć kępki ciemierników kilkoma gałązkami świerka. Z pewnością uchroni to liście przed uszkodzeniem podczas zimy.

Ciemiernik biały najpiękniej prezentuje się pod świetlistymi koronami drzew liściastych, sadzony w towarzystwie bylin przedwiośnia: przebiśniegów, ziarnopłonów, przylaszczek. Najciekawszy efekt uzyskuje się sadząc rośliny w kilku, widocznych wczesną wiosną, punktach ogrodu. Ciemierniki doskonale nadają się na kwiat cięty, a ich piękne, błyszczące liście można przez cały rok wykorzystywać jako oryginalny dodatek do bukietów. 

Leucothoe fontanesiana ‘Rainbow’

Historia uprawy kiścienia wawrzynowatego w ogrodach sięga końca XVIII wieku. Gatunek ten występuje naturalnie na terenie Ameryki Północnej, porasta górskie zbocza południowych Appalachów. Pod względem taksonomicznym kiścienie zaliczane są do rodziny wrzosowatych. Ozdobą krzewów są  łukowato powyginane pędy oraz podługowate, błyszczące liście, w mniejszym zaś stopniu kwiaty,  ale nie dlatego, że są nieładne, lecz ukryte pod liśćmi. Kiścienie z pewnością zasługują na szerokie rozpowszechnienie, a ich uprawa nie jest trudniejsza od uprawy różaneczników, pierisów czy azalii.

Leucothoe fontanesiana ‘Rainbow’ jest niskim krzewem dorastającym do 50-70 cm wysokości. Pędy rozgałęziają się słabo, ale tworzy się ich wiele, są przy tym lekko zygzakowate, na przełomie wiosny i lata intensywnie różowo-czerwone, część z nich pokłada się na ziemi. Cechą charakterystyczną odmiany, a jednocześnie jej największą wartością dekoracyjną, są nakrapiane, marmurkowe liście. Blaszki liściowe mają kształt lancetowaty, są stosunkowo grube, zakończone długim, ostrym wierzchołkiem. Cała blaszka liściowa jest obficie pokryta kremowymi, żółtymi i różowymi plamkami, starsze liście mają trochę więcej cętek zielonych, natomiast najmłodsze są karmazynowo różowe. Z wierzchu liście są błyszczące, a od spodu jaśniejsze i brązowo kropkowane, pozostają na krzewach przez zimę. Pomimo, że kiścienie kwitną bardzo obficie, ich kwiaty nie rzucają się w oczy. Rozwijają się w maju i czerwcu na spodniej stronie pędów, ukryte pod liśćmi. Same kwiaty są walcowate, długości 0,5 cm, nieco rozdęte u podstawy, białawe. Owoce, w postaci kulistych torebek, nie przedstawiają znaczącej wartości dekoracyjnej. 

Kiścień wawrzynowaty wymaga gleb lekkich, próchniczych, wilgotnych, o kwaśnym odczynie. Podobnie jak pozostałe rośliny wrzosowate, kiścień wykształca płytki, delikatny i bardzo silnie rozgałęziony system korzeniowy. Dlatego sadząc rośliny dobrze jest wykopać dołek niezbyt głęboki, ale za to stosunkowo szeroki. Jeśli gleba w ogrodzie ma odczyn obojętny lub zasadowy, koniecznie należy wymieszać ją z kwaśnym torfem. Po posadzeniu zaleca się glebę wokół roślin ściółkować przekompostowaną korą sosnową, która ograniczy parowanie wody. Ponieważ krzewy nie gubią liści na zimę, należy je sadzić w miejscach ocienionych, zacisznych, zwłaszcza w okresie zimy. Odmiana ‘Rainbow’ jest wprawdzie jedną z najbardziej mrozoodpornych, lecz lekkie okrycie cieniówką na czas mroźnej, słonecznej pogody na pewno nie zaszkodzi.

Leucothoe fontanesiana ‘Rainbow’ stanowi wspaniały akcent kolorystyczny na wrzosowiskach. Najlepiej prezentuje się w towarzystwie roślin o podobnych wymaganiach uprawowych: kalmii, golterii, pierisów. Bardzo ciekawie wyglądają krzewy sadzone w grupach, po kilka, kilkanaście sztuk. Ścięte pędy stanowią ciekawy i bardzo trwały dodatek kompozycji kwiatowych, bukietów i wiązanek.  

Pulsatilla vulgaris 

Sasanka zwyczajna jest zaliczana do bylin przedwiośnia. Cechą charakterystyczną tej pięknej rośliny, oprócz okazałych kwiatów i atrakcyjnych owocostanów, jest niewątpliwie gruby kożuszek białych włosków, okrywających najmłodsze pędy, liście i pąki. Nawet płatki kwiatów są od zewnątrz całe kosmate. Wszystko to po to, by zabezpieczyć roślinę przed mroźnymi nocami, które w marcu są zjawiskiem całkowicie normalnym i wcale nierzadkim. Ze względu na bardzo wczesny okres kwitnienia, sasanka zwyczajna należy do poszukiwanych i atrakcyjnych kwiatów wiosennych, ozdobnych także po przekwitnieniu.

Pulsatilla vulgaris występuje w Europie, od południowej Anglii i Skandynawii, po Ukrainę. W Polsce dawniej rosła na kilku stanowiskach w Wielkopolsce i Wyżynie Lubelskiej, ale obecnie uważana jest za gatunek u nas w naturze wymarły, wpisany od Polskiej czerwonej księgi roślin. Sasanka jest byliną, czyli rośliną wieloletnią, która zimuje w postaci podziemnego, czarnego, rozgałęzionego kłącza. Wkrótce po nastaniu ciepłych, słonecznych dni sasanka budzi się do życia i od razu zakwita. W zależności od rejonu kraju, termin rozpoczęcia kwitnienia przypada już na początek marca na Dolnym Śląsku, do połowy kwietnia lub pierwszych dni maja na Suwalszczyźnie. Pierwsze z ziemi wyłaniają się proste łodygi zwieńczone pojedynczym pąkiem kwiatowym, otoczonym poniżej trzema delikatnymi, koronkowymi liśćmi podkwiatowymi. Najmłodsze łodygi, listki i pąki pokrywa grube, filcowate owłosienie. Z jednego kłącza wyrasta kilka, do kilkunastu łodyg, tworząc niskie, zwarte kępy, wysokie na 15 cm. Kwiaty mają około 5 cm średnicy, są dzwonkowate, po rozwinięciu rozpostarte i skierowane ku górze. Składają się z zwykle z 6 lub 7 fioletowych działek okwiatu, z zewnątrz gęsto owłosionym. Środek kwiatu wypełnia kilkadziesiąt złocistożółtych pręcików, otaczających skupione w samym centrum słupki. Po przekwitnieniu z ziemi wyrastają długoogonkowe liście odziomkowe. Liście te są głęboko podzielone, pierzaste, podobne trochę do liści marchwi. Pędy kwiatostanowe wydłużają się ponad liście, do 40 cm wysokości, a na ich szczycie tworzą się bardzo ozdobne, puszyste owocostany, prawie identyczne jak u powojników.

Sasanka zwyczajna dobrze rośnie na glebie lekkiej, piaszczystej, najlepiej wapiennej. Wymaga stanowisk słonecznych. Rośliny tolerują suszę i są w pełni mrozoodporne. Rosną zdrowo, nie są atakowane przez szkodniki i nie chorują. Niestety sasanki nie należą do bylin długowiecznych, i po kilku latach uprawy tracą wigor. Aby temu zapobiec, warto co kilka lat rośliny „odmłodzić”. Zabieg ten polega na wykopaniu i podzieleniu starych kęp na mniejsze.

Sasanki nadają się do sadzenia w ogrodach skalnych, na rabatach bylinowych i w kompozycjach naturalistycznych. W szkółkach dostępnych jest kilka odmian, różniących się barwą kwiatów. Np. ‘Roede Klokke’, rozmnażana przez wysiew nasion, ma kwiaty zróżnicowane, od różowych, przez różne odcienie czerwieni, po barwę czerwono-fioletową. ‘Alba’ tworzy kwiaty białe, a ‘Rubra’ karminowoczerwone. Oprócz kwiatów rośliny zwracają na siebie uwagę w trakcie owocowania. Na koniec warto wspomnieć, że sasanka zwyczajna jest rośliną trującą, ale także leczniczą. Ziele sasanki stosowano dawniej jako środek uspokajający.