Uprawiane w ogrodach i parkach krzewuszki (Weigela) to ozdobne krzewy pochodzące z północnowschodniej Azji - północnych Chin, Japonii i Półwyspu Koreańskiego. Botanicy wyróżniają 10 gatunków krzewuszek, spośród których dwoma najważniejszymi pod względem hodowli i selekcji odmian dekoracyjnych są krzewuszka cudowna (W. florida) oraz krzewuszka wczesna (W. praecox). Na świecie uprawia się już ponad 200 odmian krzewuszek, z czego większość stanowią kultywary mieszańcowe, uzyskiwane także z udziałem W. coraeensis, W. hortensis, W. floribunda, W. japonica. Różnią się one między sobą pokrojem, siłą wzrostu, barwą liści i kwiatów, a także terminem kwitnienia oraz mrozoodpornością.
Krzewuszka cudowna (Weigela florida) jest wzniesionym, w starszym wieku także rozłożystym krzewem. Zwykle osiąga nie więcej niż 2-3 m wysokości, tworzy zielone, eliptyczne liście do 10 cm długości. Jej ozdobą są dosyć duże, dzwonkowate kwiaty, wyrastające po kilka w kątach liści. Podczas kwitnienia krzewy są obficie pokryte kwiatami, przez co rośliny wyglądają niezwykle efektownie. Pędy starszych krzewów malowniczo przewieszają się pod ciężarem kwiatów, tworząc efektowne łuki. Okres kwitnienia krzewuszki cudownej z reguły przypada na maj i czerwiec. Nierzadko zdarza się, że krzewy powtarzają kwitnienie także wczesną jesienią, choć jest ono wtedy znacznie słabsze.
Krzewuszki preferują gleby żyzne, wilgotne, przepuszczalne, stanowiska słoneczne do lekko ocienionych. Rośliny wykazują odporność na zanieczyszczenia powietrza, dzięki temu mogą być sadzone w zieleni miejskiej. Dobrze znoszą przesadzanie. W chłodniejszych rejonach kraju, w Polsce północno-wschodniej, krzewy mogą przemarzać podczas mroźnych zim. Co kilka lat warto przeprowadzić cięcie odmładzające krzewów, polegające na usunięciu najstarszych i osłabionych pędów. Krzewy kwitną na pędach zeszłorocznych, dlatego roślin nie powinno się przycinać od drugiej połowy lata, aż do ich kwitnienia w kolejnym roku.
Kupując krzewuszki (zwłaszcza jeśli są importowane z innych krajów) należy zwrócić uwagę, czy rośliny nie są porażone przez nicienie liściowe (węgorka truskawkowca, węgorka chryzantemowca, niszczyka zjadliwego). Szkodniki te są niewidoczne gołym okiem, trudne do zwalczenia, żerują wewnątrz liści i młodych pędów, powodując zahamowanie wzrostu, a na liściach tworzenie kanciastych plam i deformacji. Wyniki przeprowadzonych w Belgii badań wskazują, że bardzo wrażliwe na porażanie nicieniami liściowymi są odmiany: BRIANT RUBIDOR, ‘Bristol Ruby’, ‘Candida’, CARNAVAL, Lucifer, ‘Red Prince’, natomiast mało wrażliwe okazały się odmiany: ‘Alexandra’, ‘Caricature , French Lace czy ‘Tango. Oprócz krzewuszek nicienie liściowe porażają też buddleje, hortensje czy floksy.
W latach 2003-2008 w stacji badawczej w Boskoop przeprowadzono obserwację ponad 100 odmian krzewuszek, oceniając m.in. tempo i siłę wzrostu roślin, okres i obfitość kwitnienia, kolor liści oraz zdrowotność krzewów. Na podstawie uzyskanych wyników zaproponowano nowy system klasyfikacji odmian, bardziej praktyczny pod względem użytkowym, oparty na wielkości roślin, barwie liści i kwitów. W ramach nowego systemu wyróżniono 8 grup odmian krzewuszek.
Grupa o kwiatach białych – obejmuje krzewy o rozmiarach przekraczających 1 m wysokości lub szerokości, tworzące zielone liści i białe kwiaty. Przedstawicielką tej grupy jest krzewuszka ‘Candida’, jedna ze starszych odmian, uzyskana we Francji pod koniec XIX wieku, nadal uprawiana, przyciągająca uwagę śnieżnobiałymi kwiatami, pięknie wyeksponowanymi na tle jasnozielonych liści. Roślina dorasta do 2,5 m wysokości i podobnej szerokości. Pędy przeważnie ma proste, jedynie te położone na zewnątrz krzewu łukowato wyginają się i przewieszają. Jasnozielone liście są w zarysie jajowate, na brzegach drobno piłkowane, są ułożone w parach naprzeciw siebie. W czerwcu z kątów liści (ale tylko na zeszłorocznych pędach) wyrastają pąki kwiatowe osadzone na krótkich pędach bocznych. Rozwijające się z nich śnieżnobiałe kwiaty mają kształt całkiem sporych dzwonków o długości 4-5 cm i średnicy do 3,5 cm, zakończonych pięcioma delikatnie wywiniętymi na zewnątrz płatkami korony. Wewnątrz kwiatów widoczna jest żółta plamka, oraz białe pręciki i słupek. Kwitnienie jest bardzo obfite, a krzewy stają się widoczne z oddali. Inne odmiany z tej grupy to: ‘Avalanche’, ‘Bristol Snowflake’, ‘Héroine’, ‘Mont Blanc’, ‘Nivea’, ‘Volans’, ‘White King’.
Grupa o kwiatach czerwonych – dorosłe krzewy z tej grupy przekraczają 1 m wysokości lub szerokości, mają zielone liście i czerwone kwiaty. Przykładową odmianą z tej grupy jest ‘Red Prince’ – kultywar uzyskany w USA, w Europie uprawiany od 1986 roku, w 2002 nagrodzony prestiżowym wyróżnieniem AGM (Award of Garden Merit) przyznawanym przez brytyjskie Królewskie Towarzystwo Ogrodnicze. Roślina tworzy krzewy dorastające do 1,5 metra wysokości. Jej pędy, szczególnie w okresie kwitnienia, mają tendencję do przewieszania. Na początku lata z kątów liści wyrastają krótkie pędy zwieńczone pąkami kwiatowymi. Kwiaty są intensywnie czerwone, błyszczące, dzwonkowate, długości 4-5 cm, zakończone pięcioma delikatnie wywiniętymi na zewnątrz płatkami korony. Wewnątrz kwiaty są nieco jaśniejsze. Kwiaty są zebrane po 7-9 w wiechowate kwiatostany. Inne odmiany z tej grupy to: ‘Bristol Ruby’, ‘Eva Rathke’, ‘Eva Supreme’, ‘Evita’, LUCIFER, ‘Newport Red’, ‘Rurple Rain’, ‘Satrurn’
Grupa o kwiatach różowych – dorosłe krzewy z tej grupy przekraczają 1 m wysokości lub szerokości, mają zielone liście i różowe lub purpurowe kwiaty. Odmianą zaliczaną do tej grupy jest krzewuszka ‘Rumba’ - krzew o wyprostowanym pokroju, z pędami rozrastającymi się na boki. Dorasta do 1,7 m wysokości i 1,5 m szerokości. Młode pędy czerwonawe. Liście lancetowate, o zaostrzonych wierzchołkach, ciemnozielone z delikatnym, czerwonym rumieńcem. Kwiaty ciemnoróżowe, dzwonkowate, średnicy 2 cm, rozwijają się od czerwca do lipca. Kwiaty zebrane w wiechowate kwiatostany złożone z 7-21 kwiatów. Inne odmiany z tej grupy to: ‘Abel Carrière’, ‘Boskoop Glory’, ‘Pink Princess’, ‘Polka’, ‘Styriaca’.
Grupa o kwiatach dwukolorowych – obejmuje krzewy, które tworzą na tej samej roślinie i w tym samym czasie wyraźnie dwu- lub wielokolorowe kwiaty, np. białe i czerwone albo żółte i czerwone. Krzewy rosną silnie, zwykle przekraczają 1 m wysokości, mają zielone liście. Przykładem jest odmiana CARNAVAL ‘Courtalor’, uzyskana we Francji, wprowadzona do handlu w 1985 r. Krzew dorasta do 2,5 m wysokości, ma wyprostowany i luźny pokrój. Pędy są czerwonobrązowe, liście duże, owalne, z ostro zakończonym wierzchołkiem. Z ciemnoróżowych pąków kwiatowych rozwijają się duże, dzwonkowate kwiaty długości do 5 cm i średnicy do 3,5 cm. Kwiaty dwubarwne, z zewnątrz ciemnoróżowe, wewnątrz jasnoróżowe z żółtawą plamą w gardzieli. Krzew kwitnie od początku czerwca do połowy lipca. Odmiany z tej grupy to m.in.: ‘Bicolor’, ‘Caméléon’, ‘Intercol’, ‘Versicolor’, są rzadko oferowane przez krajowe szkółki.
Grupa o liściach purpurowych – obejmuje odmiany półkarłowe, dorastające od 0,5 do 1,5 m wysokości, o brązowoczerwonych lub pupruprowoczerwonych liściach. Kwiaty mogą mieć różne kolory, ale najczęściej są purpurowe lub czerwone. Przykładem jest odmiana ‘Alexandra’ (WINE & ROSES) - tworzy gęste, wolno rosnące krzewy nie przekraczające 1,5m wysokości. Jej liście, w zależności od nasłonecznienia, są purpurowobrązowe do purpurowozielonych - im silniej nasłonecznione jest stanowisko, na którym rosną krzewy, tym intensywniejsze i bardziej purpurowe jest zabarwienie liści. Pędy są sztywne, z wiekiem lekko rozpostarte, krzewy przyjmują zaokrąglony pokrój. Kwiaty są bardzo liczne, różowe, kształtem przypominają dzwonki, pojawiają się w maju i czerwcu. W drugiej połowie lata krzewy ponownie kwitną, ale drugie kwitnienie jest już dużo mniej obfite. Odmiana mało wrażliwa na porażenie przez nicienie liściowe. Inne odmiany z tej grupy to: ‘Coffee Black’, ‘Elvera’, ‘Foliis Purpureis,' NAOMI CAMPBELL, MIDNIGHT WINE, MINOR BLACK, ‘Ruby King’, ‘Samba’, ‘Tango’, ‘Victoria’. Odmiany z tej grupy są obecnie chętnie wykorzystywane w zieleni osiedlowej do tworzenia kompozycji o wyrazistych i kontrastowej kolorystyce.
Grupa o liściach pstrych – obejmuje odmiany zwykle przekraczające 1 m wysokości, które tworzą dwu lub wielobarwne liście. Kwiaty mogą mieć różne kolory, a czasami ich znaczenie ozdobne ustępuje urodzie liści, jak np. w przypadku odmiany ‘Caricature’. Jest to krzew o półkulistym pokroju i pęcherzykowato zniekształconych, biało obrzeżonych liściach, którego nie sposób pomylić z żadną inną odmianą. Roślina została wyhodowana w Holandii, wprowadzona na rynek w 1995 r. Krzew dorasta do 1,5 m wysokości. Proste i dosyć cienkie pędy pokryte są czerwonawą skórką, później zieleniejącą. Liście są dosyć duże, mogą mieć od kilku do kilkunastu cm długości, są obwiedzione wąską, nieregularną, białą obwódką, miejscami zaróżowione i zniekształcone. Zniekształcenia przybierają formę pęcherzy, a blaszki liściowe są częściowo pomarszczone. Jasnoróżowe, dzwonkowate kwiaty rozwijają się na przełomie maja i czerwca, ale jest ich mało i dodatkowo część z nich jest ukrytych pod liśćmi, stąd krzew należy traktować jako rośliny dekoracyjne przede wszystkim z liści (odmiana mało wrażliwa na porażenie przez nicienie liściowe). Inne odmiany z tej grupy to m.in.: ‘Brigela’ (FRENCH LACE), ‘Florida Variegata’, LIME MONSTER, Magical Rainbow, MY MONET, ‘Praecox Variegata’, ‘Sunny Princess, ‘Suzanne’, Milk & Honey, ‘Variegata’.
Grupa o liściach złocistych – dorosłe krzewy z tej grupy przekraczają 1 m wysokości lub szerokości, mają zielonożółte liście i kwiaty w różnych kolorach. Odmiany zaliczane do tej grupy to m.in.: ‘Dart’s Yellow Lady’, ‘Looymansii Aurea’, ‘Newzako’ (JEAN'S GOLD), ‘Olympiade’ (BRIANT RUBIDOR), często w ofertach szkółek oferowana pod nieprawidłową nazwą ‘Aurea’. Odmiany z tej grupy, ze względu na wrażliwość liści na uszkodzenia słoneczne, nie są polecane do stosowania w zieleni publicznej.
Grupa odmian karłowych – obejmuje odmiany, które zwykle nie przekraczają 1 m wysokości i mają liście zielone, pstre lub żółte. Kwiaty mogą mieć różne kolory. Przykładem jest odmiana ‘Verveig’ MONET – krzew dorastający zaledwie do 80 cm wysokości, jest to jedna z najniższych odmian krzewuszki. Jej młode liście są kolorowe - nieregularnie różowo obrzeżone, u starszych liści obwódki jaśnieją i stają się kremowe lub białe. Środek liści jest ciemnozielony lub brązowy, czasami z purpurowym odcieniem. Roślina kwitnie na różowo w czerwcu i lipcu, ale niezbyt obficie. Jej głównym atutem są ozdobne liście. Inne odmiany zaliczane do grupy: CAPPUCINO, ‘Minuet’, ‘Piccolo’, PINK POPPET, ‘Taura’, ‘Vega’.
Na rynku pojawiają się kolejne odmiany, które czasem trudno przypisać do jednej z powyższych grup. Przykładem jest krzewuszka 'Wings of Fire'. Ozdobą rośliny są przebarwiające się latem i jesienią liście. Nabierają one koloru młodego wina, a krzewy doskonale komponują się z bylinami. Nieliczne kwiaty - dzwonkowate, różowe - pojawiają się w maju i czerwcu. Odmiana jest jednak atrakcyjna przede wszystkim ze względu na barwne liście, których kolor zmienia się w trakcie okresu wegetacyjnego.
Paweł Kudelski
Związek Szkółkarzy Polskich
